آذربایجان موسیقی سینه اؤتری بیر باخیش

آذربایجان موسیقی سینه اؤتری بیر باخیش

پرویز یکانی زارع
موسیقی‌نشئه‌سی مین‌سئوگیلی جانانه‌ده‌یر،
اثر ناله نی، عاریف ایچون جانه ده یر.
موسیقیله منی دفن ائیله‌سه‌لر»واحید«،اگر،
قبریمین توپراقی‌مین روضه‌رضوانه ده یر.
هونر بشر اوچون بؤیوک بیر وئرگی اولاراق موسیقی اونون زیروه سینده یئر توتور. ائله بونا گؤره بوتون هونرلر چیخیشیندا، موسیقی دن یارارلانیریق.
آذربایجان هونری، ثمره لی بیر ایرث دیرکی، کئچمیش اسکی سوننتلری اؤزونده یئر وئریب دیر. ایستر خالی توخوما، چکی ـ تیکمه، زرگرلیک، سیئرما تیکمک ایسترسه ده خالق آغیز ادبیاتی (قوچاقلاما، دستان، دئییلمه، حکمتلی و آتاسوزلری) و نهایت موسیقی صنعتی (میللی موسیقی، آغیز سونتلرینه اساسلانمیش پئشه کار و پروفئسیونال موسیقی) اؤز پارلاق میللی اؤزه للیکلرییله خالق ارا گئنیش یاییلمیش و سئویملی لیک تاپمیشدیر.
سبب سیز دئییل کی، حاجی بیگف آذربایجان حرفه ای موسیقی سینین قوروجوسو، »وطن اوغروندا« درگیسینین۲ و۳ سایلاریندا یازدیغی »آذربایجان چیچکله‌نن هونری «آدلی مقاله سینده (۱۹۴۵)،آذربایجان اولوسونون هونر و مدنیت تاریخی نین أسکی زامانلاردان بوگونه دک سوروملویوندن سؤز آچاراق یازیر: »آذربایجان خالقی نین هونر و مدنیتی أسکی تاریخه مالیکدیر.آذربایجانین، نظامی، نسیمی، فضولی، ماراغالی عبدولقادیر، اورمولو صفی الدین بن مؤمن و باشقالاری کیمی آذربایجان موسیقی و شعرینین قاباریقلی سیمالاری، بوتون دونیا سویّه سینده آدلیم و تانینمیش شخصیت لردن اولموشلار. أسکی زامانلاردان بری آذربایجان دؤرد لوکلری شعیرلر و سئحر ائدیجی و گؤزه ل ماهنیلاری، قافقاز، اورتا آسیا و یاخین شرقده چؤخلو شؤهرت قازانمیشلار.«
یئر قازینتی لاریندان ألده اولان قابلار و جاملاردان آیدین اولورکی، ماننا و مادلار دؤورونده، موسیقی نین ده یرلی یئری واریمیش. او زامانلاردان قالمیش بیر بورونج جامین ناخیشلارینین اورتاسیندا دایانان بیر موسیقی چی، ائله جه ده داش قازینتی لاریندا گؤستریلن دؤشونده ساز اولان آشیق آشیق ناخئیشلاری، آذربایجان اراضی سینده موسیقی زامان ـ زامان اینسانلار حیاتیندا یاشاییب و اونلارلا ایاقلاشماسین گؤستریر.
تدقیقلر نتیجه سینده، آذربایجاندا دونیادا هله‌لیک معلومات الده اولان أن قدیم اینسان مدنیتی ایزلریندن بیری اؤیرنیلمیشدیر. بو آبیده ایلکین تاپیلدیغی یئرین آدییلا »قوروچای آرخیولوژی مدنیتی« آدلانیر.
عوموم دونیا موسیقی شوناسلیغیندا بیر متدولوژییا کیمی استفاده ائدیلن متدلاردان فایدالاناراق آذربایجان قدیم دؤور موسیقی مدنیتین اورتایا چیخارماقلا، آذربایجان تورکلرینین یئر اوزونده ان قدیم موسیقی عنعنه سینه مالیک اولدوغونا هئچ شوبهه یارانمیر.
چئشیتلی ترکیبلی سسلرین ایجرا ائدیلمه سینی، شیکارین بؤلونمه سیندن سؤنرا اوینانیلان ابتدائی رقص لرده، اونسیّت فورماسی کیمی چیخاریلان سسلرده، یاس و بئشیک نغمه لرینده گؤرمک اولار. ائله بونا گؤره ده بیر چوخ عالیملرین نظرینجه فولکلور موسیقی سینین، أن قدیم موسیقی عنعنه سی اولماسی احتمالی اؤزونو دوغرولدور. بو باخیمدان آذربایجان اراضی سینده یاشایان اجدادلاریمیزین فولکلوروندا »قدیم داش« دؤورونه گئدیب چیخماسی منطیقی باخیمدان اؤزونو دوغرولدورماقدادیر.
موسیقی هر اوگون خاطیره سیدیر. خاطیره اولدوقجا گؤزه ل و قالارگی اولمالیدیر. خاطیره لرین گؤزه ل تؤره نیب و یاخشی قورانیلماسی، موسیقی بیلمی نین ده رین اؤیره نیلمه سیندن آسیلی دیر.
طبیعت و اولو خیلقت باشاباش موسیقی دیر. موسیقی اینسان جیسمی نین داواسی و روحونون درمانی دیر.
موسیقی و خالق ماهنیلاریمیز، هامیمیزین قانیندا ایلیگینده دیر. آنا بطنینده ایکن اؤتن نغمه لر و اوخونولموش ماهنیلارین سسلری، آنا سودو ایله داملا داملا جانیمیزا و روحوموزا ایشله ییر. کؤرپه ایکن ایلاهی نغمه لرله یوخو یا گئدیریک و شیرین یوخو ایچره اونلارین شیرینلیگین دادیب، قوخوسونو دویوب، گولومسه ییب و بویا ـ یاشا دولوروق.
بالاسینین دیل آچماسینی، ایاق توتوب قاچماسینی صبیرسیزلیکله به کله ین آنا بو دیله گینی ده بئله ماهنیلارلا سؤیله ییر. بئله لیکله خالق ماهنیلاری، بیر اولوسون عؤمور کیتابی و ایل ـ آیی دیر. بو ماهنیلار گئنیش ساحه لردن تشکیل تاپقدیغی حالدا، هر دؤورون اؤزونه گؤره سؤز ـ صحبتیندن سؤز آچیر. ایش و أمه‌ک ماهنیلاری، ائولنمه و توی ـ دویون نغمه لری، دوغوم و اوشاق نغمه لری، اوخشامالار ـ نازلامالار نغمه لری، آغی نغمه لری، سایالار، اینام و اینانج نغمه لری، قوچاقلاما ماهنیلاری، یورد ـ اؤلکه ماهنیلاری و… کیمی ماهنیلار و نغمه لر ادعامیزین بؤیوک ثبوتودور.
فرانسانین »قلوزل موزئی«آرشیوینده ساخلانیلمیش کیتابه لرین بیر پارا متن لری، ائتنوموزیکولوژلارین موسیقی تاریخی میز حاققیندا نظریه لری،۶۵۰۰ ایل بوندان اوّل یاشایان »اسمه داغان سؤیچودن اوچ قزه ل نؤوعوندا اولان گیل لؤوحه لردن اوخونولموش شعیرلر، پالئولیت، ائنئولیت مدنیت لری، ایکی چای آرا مدنیتی، قوروچای ـ اورمیه ـ قوبوستان ـ کورآراز مدنیت لری، موغلارین میصیرلی لردن قدیم اولماسی و اونلارین یاشاییشلاری و موسیقی چالیب دینله مک چاغدا فیکیرلری، آذربایجان خواننده لیک و آشیق صنعتی، خالق اوینامالاری، تییاتر و آغیلار حاققیندا بیلیمسل و تاریخسل آختاریشلار و… نتیجه سی، بئش مین ایل بوندان اول سومئر دیلینده سونرا ایسه آککاد دیلینده۱۲ گیل لؤوحه ده یازیلمیش شعیرلرین »جورج ایسمیت« طرفیندن اوخونما شرحی، اوخوجولاری او دؤور اوروکده یاشایان آزربایجانلی لارین، کاهین لرین، بیلیم، دیل، مدنیبت، آغیلار و موسیقی صنعت لریله تانیش ائدیر.
دئمک موسقی نین ده دیل کیمی، اینسان یاشامیندا و اونون اینکیشاف یولوندا یوکسک تاثیری اولماسی هئچ شوبهه یارادمیر و موسیقی نین مدنیت قورولوجوغوندا أن ده رین ایزلرینی آیدینجاسینا گؤرمک اولار.
بیزایران آذربایجانلی لار اؤزوموزو شرقلی بیلدیگیمیز اوچون، شرقی موسیقی سینی اؤیرنمه لی ییک و بوباره ده هر جوره باخیمسیزلیق کولتوره ل وظیفه میزی کامیل جه سینه اؤده مه مک معناسیندادیر. اؤزئییر حاجی بیگف: آذربایجان بیر باستانی بولگه اولاراق، دویغولو و ایستی قانلی بیر خالقا مالیکدیر. ائله بو سببدن آذربایجان اولوسو، أسکی زامانلاردان بویالی موسیقیله، بزه ک سیز و ساغلام عنعنوی روحیه و گؤرکم لرله دولغون دور، و بو موسیقی سیئرالی عصرلر اوزه رینده یارانمیشدیر. آذربایجان موزیکال فولکلوروندا، خالقین بوتون روحیه و دورومو چوخ اینجه طرز ایله ترنفوم اولور. کده ر، شادلیق، هیجران، ویصال، اوغورلار، یئنیلمه لر، قهرمانلیق لار هامیسی بو موزیکال خزینه سینده اؤزونو گؤسترمکده دیر. بو موسیقی آذربایجان خالق یاشامی نین اؤنملی ساحه لرینین اینعیکاسی دیر. اونون اوسلوبلار بیناسی و هونر سل ایفاده سینین چئشیدلی اولماسی ائله بورادان سیزیر و آذربایجان عنعنوی و میللی موسیقی سینین اؤزه للیکلری چئشیدلی ساحه لر و ایستیقامتلرده تضاهور ائدیلیر. بیز بو اؤزه للیکلری موسیقیمیزین ایجرا سبکینده، گؤرولن عروض ـ قافیه لر شکلینده، بیچیملی و آهنگدار و اویغونلو هاوالار ترکیبینده، ماهنی لارین آشاغی ـ یوخاری لیغیندا دویموش اولاریق. بونلا بئله موسیقیمیزین باشقا بیر اؤزه للیگی ده وارکی، اؤزه ل بیر پارلاق لیق و قووّه ایله آذربایجانیمیزین میللی عنعنوی موسیقی سینی گؤسترمکده دیر، و بو اؤزه للیک »بدیهه خوانلیق« اؤزه للیگی دیرکی شرقین و اؤزه للیکله آذربایجان نعمه سرالیق طبیعتینده گیزلی دیر. بو اؤزه للیک ایجراچییه ایذن وئریر اؤز خیال و یارادیجیلیق قووّه سینی ایشه سالسین، و هاوانین ایجرا ضمنینده هامان دستگاهین اوسلوب چرچیوه سینده موسیقی مایه سین ده بیشسین. ائله بو پروسئس دیرکی آذربایجان عنعنوی موسیقینیده اؤلمز و زاوال سیز فولکلوریک ماهنیلارین یارانماسینا سبب اولموشدور.
بیر میللتین دیلین الیندن آلسان، بوتون کولتور قاپیلاری اونون اوزونه باغلانیب، اؤزونو ـ اؤزلوگونو ایتیره ر. دئمک موسیقی ده ده بئله بیر قدرت و تأثیر گؤرونور. بونلا بئله دردلی تأسسوف بوددورکی، اؤلکه میزده موسیقی نه تکجه ده یرلنمیر، بلکه ده بو صنعتین دالیجا اولانی موطروف آدلاندیریبلار، و بوگون اؤزگه میللتلره آیید اولان آلدادیجی، یونگول و بایاغی ریتمیک هاوالار و ماهنیلاری چوخ ماراقلا دینله ییلیر. بو واقعده موسیقینی ‌تانیماماق، اؤزونو ایتیرمک، اوچوروماچاتماق، آرادان گئدیب و روحسوزلانماق دئمکدیر.
بورادادیرکی، افلاطونون سؤزلری دوم ـ دور بولاق سویو کیمی گؤرونوب و قولاقلاریمیزدا سسله نیز: »دینامیک لی و جانلی بیر اولوسون موسیقی سینی منه وئرین، من او میللتی بوشلوغا، أن آلچاق درجه یه، ائنمه یه یؤنه لدیب، یاخود بیر اؤلو و دورغون اولوسو یئنی دن دیریلدیب، جانلاندیریب و دینامیک لی ائدیم« بئله ایسه قوی هاوالانسین ائلیمیزین نغمه کار اوغلارینین حزین سسی، قوی اووسونسوز اورمانلارین قاراباغ شکسته سی، عؤمرون هر آنیندا، کده‌ر ایچینده مغرورلو بئله یاشادسین ائللریمیزی.
نوت میثاللارین شرح ائده ن »و.بلیایف« بئله بیر سونوجا چاتیرکی، آذربایجانین قدیم زنگین موسیقیسی اولموشدور. او علاوه ائدیرکی، آذربایجاندا، توپراقلا باغلی امک ماهنیلاری داها گئنیش قوروپ حالیندادیر. تارلا، دویوچولوک، باغچیلیق، باغچاچی لیق وس. ایلک قدیم أمه ک ماهنی لار نومونه لری کیمی، مراسیم ماهنیلاری دا آذربایجانین قدیم دؤوردن، دؤوروموزه قده‌رَ کلیب چیخمیش خالق ماهنیلاری دیر. آزربایجان خالق ماهنیلارینین نظری تحلیلینی وئره ن »و.بلیایف«، آذربایجاندا معیشت ماهنی لار ـ بئشیک ماهنیلار ـ اوشاق ماهنیلار ـ لیریک ماهنیلار ـ ماهنی ـ دیالوقلار ـ لاغ و ساتیریک ماهنیلار ـ ایدمان نورخانا ـ قهرمانلیق ـ چوبان ماهنی لارین رقص موسیقی سینین وس. گئنیش وسعت تاپماسینی گؤستریر.
بو هر آذربایجانلییا فخر و شرفدیر کی موسیقی ساحه سینده بینا ائتدیگیمیز مکتب، سینیرلاری آشاراق، آذربایجان اؤلکه سیندن باشقا دونیا میللتلرین چوخوندا اوجسوز ـ بوجاقسیز ائتگی بوراخمیشدیر. آردی وار

نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۳۰ تیر ۱۳۹۳ ساعت ۴:۵۴ ق.ظ

دیدگاه


9 × دو =