آذربایجان فولکلوروندا ناغیل ژانرلاری
سون بولوم
کوچورن : محمدرضا اسماعیل زاده
آنادیلیمیز: بئله چیخیر کی، اوزون مدت بئله کیتاب‌لاردان درس اؤیرنن (اونلارین آراسیندا فولکلوردان دیسسئرتاسیا مدافعه ائدیب یوکسک علمی درجه آلان‌لار دا آز دئییل) فیلولوق‌لاریمیز نه ناغیلین، نه ده تمثیلین ژانر خصوصیتلرینی بیلمه‌ییبلر. عکس حالدا بیری ده اولسا، آیاغا دوروب دئیردی کی، ناغیل حاقیندا ناغیل دانیشمایین…
ایندی گلک پروفوسورون بؤلگوسونون ایکینجی بندینه. »حیوان‌لار عالمین‌دن بحث ائدن ناغیل‌لارین ایکینجی مرحله‌سی تمثیل‌لرله علاقه‌داردیر. باشقا سؤزله، تمثیلین ادبی ژانر کیمی میدانا چیخماسی، اینسان‌لارین بدیعی یارادیجیلیغیندا حیوان‌لارین ایشتیراکی داها جانلی و مقصدلی کاراکتر آلیر«. فیکرین قوصورلو اولماسینی قویاق بیر کناردا، بیلینمیر، مؤلف آذربایجان فولکلوروندان بحث آچیر، یوخسا یازیلی ادبییاتدان. هر حالدا اوشااق‌لاریمیزا باغچا یاشیندان تمثیل اؤیردیریک و اونلارین آراسیندا مؤلف‌سیز، خالق یارادیجی‌لیغینا مخصوص نومونه¬نی گؤسترن تاپیلماز.تمثیلین شیفاهی خالق یارادیجی‌لیغینین ژانری کیمی تقدیمی آغلاسیغمازدیر. یئنه ناغیل‌لاردان آلینیب تمثیلین یارانماسینا تکان وئرن آللئقوریک ایفاده واسطه‌سینه ایشاره اولونسایدی، درد یارییدی. بئله چیخیر کی، بو گوندکی آذربایجان فولکلورشوناسلیغیندا ناغیلین تدقیقینه بیر قدر اؤگئی موناسیبتین کؤکلری محض بو جور عالی مکتب درس‌لیک‌لریده آختاریلما‌لی‌دیر. مؤلف دوغرودان-دوغرویا فولکلورون ژانر سیستئمیندن، خصوصیله ناغیلدان یازدیغینی اونودور، تمثیلین رولونو و اهمیتینی قابارتماغا چالیشیر: تمثیللر یالنیز تنقیددن عبارت اولمور، بورادا گنج نسلین تربییه‌سی، ناموس‌لو وطنداش اولماسی اوچون نصیحت¬آمیز، دیداکتیک مؤوضولارا دا گئنیش یئر وئریلیر. خالق ادبیاتینین »اینسان اینسانین دوستو و هاوا‌لاری‌دیر« ایدئیاسی تمثیل‌لرده ده گئنیش عکس اولونور». حتی کلاسیک یازیلی ادبییاتا باش ووروب تمثیل اوستا‌لارینین آدلارینی چکمیی ده لازیم بیلیر: شرقین بؤیوک شاعری سعدینین، آذربایجارنین قودرتلی سؤز اوستا‌لاری ق.زاکیرین، س.ع.شیروانی‌نین، م.ع.صابیرین و باشقا‌لارینین تمثیل و نصیحت¬آمیز روایته‌لری بیرینجی نؤوبه‌ده »کلیله و دمنه«دن قیدا آلمیش‌دیر. بو صنعتکارلارین تمثیل‌لری‌نین آذربایجان فولکلوروندان مایالاندیغی اساسلاندیریلسایدی، یئرده قالان‌لارا گؤز یومماق اولاردی.
گؤرون، درس‌لیکده حیوان‌لار عالمین‌دن بحث ائدن ناغیل‌لارین اوچونجو مرحله‌سینه نه¬لر عاید ائدیلیر: «حیوان‌لار عالمین‌دن بحث ائدن ناغیل‌لارین اوچونجو مرحله‌سی معاصر دؤورله علاقه‌داردیر. حال-حاضردا اوشاق‌لاری طبیعتله و جانلی‌لارلا تانیش ائتمک، طبیعتی و جانلی‌لاری سئو‌دیرمک مقصدیله ناغیل‌لاردان گئنیش صورتده ایستیفاده اولونور. بو مقصدله تاریخن گئنیش خالق کوتله‌سی طرفین‌دن یارانان ناغیل‌لار اساس گؤتورولدوگو کیمی، عینی زاماندا یازی‌چی‌لار یئنی ناغیل، حکایه و پوئما‌لار یارا‌دیرلار. ع.شایق، م.دیلبازی، م.سیدزاده، م.موشفیق و … خالق ناغیل‌لارین‌دان یارادیجی صورتده ایستیفاده ائده‌رک اوشاق‌لار اوچون ماراقلی اثرلر یازمیش‌لار. بو اثرلردن »تیق-تیق خانیم«، »قوجا جاناوار« »دانیشیلمامیش ناغیل‌لار« و … گؤسترمک اولار« والسلام. شرحه احتیاج وارمی؟ بیرجه اونو باشا دوشموروک کی، بو اوچئرک‌دن طلبه خالق ناغیلینین ماراقلی قولو – حیوان‌لار عالمین‌دن بحث ائدن ناغیل‌لار حاقیندا هانسی بیلیگی و معلوماتی آلا بیلر؟
پ.افندیئو ده »آذربایجان شیفاهی خالق ادبییاتی« درس‌لیگی‌نین ناغیل بؤلمه‌سینده اؤز همکارین‌دان بیر آددیم دا اولسا ایره‌لی گئتمیر. حیوان‌لار حاقیندا ناغیل‌لاری ان قدیم و زنگین حساب ائتدیک‌دن سونرا سای‌سیز-حساب‌سیز توپ‌لولارا اوز توتور، لاکین بیر ناغیل دا اولسون تاپمیر کی، اونو بو قروپا عاید نومونه کیمی طلبه‌لره تقدیم ائتسین. سای‌سیز-حساب‌سیز ناغیل‌لاریمیزین ایچری‌سین‌دن اونون دا علینه کئچن ائله ایکی-اوچ سئحیرلی ناغیل اولور. مؤلف یازیر کی، »آذربایجان شیفاهی خالق ادبییاتیندا اینسان‌لارین حیوان‌لارا موناسیمبتینی اؤزونده عکس ائتدیرن ناغیل‌لارا «اووچو پیریم و »فاطمانین ناغیلی« کاراکتئریک مثال‌دیر و سونراکی آبزاسدا حیوان‌لار حاقیندا ناغیل‌لار قروپون‌دان بحث آچدیغینی اونودا‌راق سؤزو گئدن ناغیل‌لاری محض سئحیرلی ناغیل کیمی شرح ائدیر: »اووچو پیریمین اعجازکار سلاحین‌دان، سال قایا‌لارا هکک اولونان افسانوی دمیر چیراق‌لارین‌دان دانیشیلیر«. ماراق اوچون عالیمین حیوان‌لار حاقیندا ناغیل‌لار کیمی آدلارینی چکدیگی باشقا نومونه‌لره ده دقت یئتی‌رک: »آخماق کیشی«، »مقدس بالیق«، »آرمودانلا تولکو«، الیارلا دووشان، »چیل مادیان«. اصلینده بون‌لار دا سئحیرلی ناغیل‌دیر. نه قدر باش وورسانیز دا، سؤزو گئدن بحثده حیوان‌لار حاقیندا بیر ناغیلین، شرحینی ایستمدیک، ساده‌جه آدینی تاپا بیلمزسینیز. و طلبه‌لردن بو مؤوزودا ایمتاهان بیلئت‌لرینده قویولان بیر نئچه سوالا دوزگون جاواب ایستییریک؟ الله بیلیر اونلار بو جور درس‌لیک‌لرله راستلاشاندا معلم‌لری باره‌ده رنه دوشونورلر. بونا گؤره ده ناغیلین آراشدیریلماسینا ماراق گؤسترن تاپیلماییب. »تیق-تیق خانیمی«، »قوجا جاناوار« ایستنیلن قدر آراشدیریب‌لار، اما ناغیل‌لاریمیزا باش وورماغا هوس‌لری اولماییب. بو ایرادلارلا و.ولیئو و پ.افندیئوین آذربایجان فولکلورشوناسلیغین‌داکی خیدمت‌لرینی کؤلگه آلتینا آلماق فیکرین‌دن اوزاغیق. اونلار هر ایکی‌سی اؤز دؤورونده لازیم اولان قدر نایلیت‌لر گؤستریبلر. ساده‌جه اولا‌راق موستقیل رئسپوبلیکانین گلجیی نامینه حقیقتی یازماغی لازیم بیلیریک. و بیر ده اونا گؤره محض عالی مکتب‌لر اوچون یازیلان درس‌لیک‌لردن یاپیشدیق کی، بیرینجی‌سی، طلبه‌لر اونلاردان ایستیفاده ائدنده بیر قدر احتیاطلی ترپنسین‌لر، اوخودوق‌لارینا یارادیجی یاناشسین‌لار
ایکینجی‌سی، همین درس‌لیک‌لر بو واختا قدر ناغیل حاقیندا یازیلان تدقیقات ایشلرینه یئکون ووروب‌لار، آذربایجاندا ناغیل‌لارین تدقیقی‌نین وضعیتی حاقیندا تام تصوور یارا‌دیر.
منشأ، گئنئزیس مسئله‌سینده یوخاری‌داکی قناعت‌لرله اونا گؤره راضی‌لاشماق اولماز کی، ناغیل‌لارین قروپلاشدیریلماسی، تصنیف ائدیلمه‌سی سون یوز-یوز اللی ایله عاید مسئله‌دیر. ناغیل‌لار، ائله‌جه ده باشقا فولکلور ژانرلاری فورما‌لاشاندا ایسه بوتون مؤوضو قروپ‌لارینا عاید مسئله‌لرین روشئیم‌لری اونون ایچری‌سینه اریدیلیردی. باشقا سؤزله، منشأ-گئنئنزیس مسئله‌سینده قروپلاشما‌دان، فردی علامتلردن صحبت گئده بیلمزدی. باشلانغیجدا بوتون دئتال‌لار، ائلئمئنت‌لر روشئیم شکلینده مؤوجود اولور. او روشئیمین بؤیوگوب هانسی فورمادا دوغولاجاغینی قاباقجا‌دان معیینلش‌دیرمک چتین‌دیر. ان عمده‌سی ایسه اودور کی، ایلکین چاغ‌لاردا اولو اجداد هر شئیه باشقا گؤزله باخیردی. اونلارین یاراتدیق‌لاری حیوان، قوش، بیتکی اوبرازلاری آدی حالیندا دئییلدی، فؤوقلتبیی قوه‌یه مالیک شکیلده درک اولونوردو. بو ائله بیر دؤور ایدی کی، ان عادی اشیا بئله اؤز حالین‌دان چیخیب غیری-عادی وارلیغا چئوریله بیلیردی.
حیوان‌لار عالمین‌دن بحث ائدن ناغیل‌لارین ایسه اساس علامتی اودور کی، اونون قهرمان‌لاری آدی حیوان، قوش و بیتکی‌لر اولسون، تولکو تولکولوگون‌دن، شیر شیرلیگین‌دن، قوش قوشلوغون‌دان چیخاریلماسین. اینسان‌لارا عاید خصوصیت‌لر بئله اونلارین اوزرینه خاصیت‌لرینه اویغونلاش‌دیریلا‌راق کؤچورور
Arazazarbaijzn.anadilimiz@gmail.com
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۱۹ اسفند ۱۳۹۶ ساعت ۷:۱۱ ق.ظ
