آذربایجان فولکلوروندا اوشاقلارین یئری
احمد فرهمندی
آنا دیلیمیز:ناغیل وحیکایه:آذربایجان فولکلورونون دیقت مرکزینده دوران قوللاردان بیری ده ناغیل، داستان و حکایه‌لردیر. کی اونلاردا یئر سالان فیکیر اوشاقلار و یئتیشمکده اولان گنج نسیلین دوزگون تربیه‌سی اوچون ایلک آماج دیر. اوشاقلارین معنوی صافلیغینا یئرلی یاناشماق، آتا ـ بابالارمیزی دریندن دوشوندورموش و ایلک نؤوبه اونلاری دوغما وطنه، برکتلی تورپاغا، باغلاماغا چالیشمیش و نهایت بؤیوکلره حؤرمت ائتمک، هامیا محبتلی اولماق، یوخسولدان ال توتماق، اوره‌یی گئنیشلی‌یی، الی آچیق لیق، باشقاسینین دردینه اورتاق اولماق کیمی اخلاقی داوراینشا آشئیلامیشلار.فولکلوروموزون بو نوع قوللاریندا بیر چوخ عبرت آمیز احوالاتلارا تصادف ائدیریک کی، اوشاقلار، یئنی یئتمه و گنج‌لره دوز یول گوستریر، اونلاری چتین آنلاردا دؤزوملو اولوب و عاغیلی یولو سئچمه‌یه یؤنه‌لدیر، جهالت و گئریلیکدن اوزاقلاشدیرماغا مثبت شرایط یارالدیر.وطن پرورلیک حیسلری یارالدان اوشاق فولکلوروموزون ناغیلار قولوندا؛ یوردوموزون صلابتلی داغلارین، چؤللر قولاغینا ماهنیلار اوخویان چایلارین، شهر و کندلریمیزین دوزنلرینین تصویرنی ائله باجاریقلا گوستریبلرکی اوشاقلار دینله‌دیکجه شووقا گلیب اونلاری سئویر، طبیعتین قوینوندا گزمک، گؤزللیکلری اؤز گوزلری ایله گؤرمک ایسته‌ییرلر. آغیز ادبیاتیمیزین بو فورماسیندا اؤلکه‌میزین مئشه‌لرینده، چؤللرینده، دوزه‌نلرینده دولاشان وحشی حیوانلارین، قوشلارین سسی ائشیدیلیر و گولل- چیچه‌کلرینین عطری دویولور.
بیزیم عائیله دوروموموزدا اوشاقلارین تعلیم و تربیه‌لری آتالاردان آرتیق آنالارین بوینونا دوشوب، آنا هر اینسان اوچون ایلک اوستاد سانیلاراق، اوشاغین دیرچه‌لیب بویا- باشا چاتماغی اوچون اؤز ووجودون شام کیم یاندیریب تجروبه‌لرین میننت سیز بالاسینا بوراخیر. عمومیتله قیسا اولان ناغیل، حکایه و داستانلار اوشاقلار یاتاغا گئدن واختلار آنالار دیلی ایله دئییلر باشقالاری ایسه؛ قیش گئجه‌لری بوتون عائیله عضولری بیر یئره ییغیلان زامان بؤیوک ننه‌لر، آتالار یا بابالارین حرارتلی دیلی ایله نقل ائدیلیر. گاهدان ناغیلارین لازیم گلن یئرلرینده، نئی یا سازدان دا فایدالانیلیر. ناغیلین اؤزوندن قاباق بیر اؤن سؤز یا مقدمه دئییلرکی آذربایجاندا (ناغیلار یاراشیغی یا دؤشمه) آدلانار.اؤیره‌نک اوچون: »سیزه هاردان دئییم آز دانیشانلاردان، قاری دینمز یئره یاخانلاردان، سو کیمی لام آخانلاردان، ده‌یمه دوشرلردن، کوسن‌لردن، اوغرولاردان، یالانچیلاردان، وفاسیزلاردان، بؤهتانچیلاردان، اوغورسوزلاردان، ایلقاریندان دؤننلردن، بوزو مینیب چای گئچنلردن، خوروز بئلینده بوستان اکندن، لعنت قویروقلو یالانا، رحمت قویروقسوز دوزه، آلقیش یازانا، قارقیش پوزانا، سؤز قالسین انسان گئتسین، دوست وار اولسون، دوشمن خار اولسون، ایندی یئتک مطلبه«بو مقاله‌نین حووصله‌سی چکمه‌دن قیسا و اوزون ناغیلار اؤیرنه‌ییندن واز کئچدیک. اوشاقلار اوچون سؤزلریمیزین چوخلو دئییلمز قالدی. آرتیرمالییام اوشاق ماهنی‌لاری و اونلاردا اولان گؤزل آهنگلر اوشاق فولکلوروموزون ان اؤنملی بیر حیصه‌سین تشکیل ائدیر بو قونودا آراشدیرمالار، بیلگینلریمیزین اطرافلی چالیشمالارین طلب ائدیر. سون سؤز:آیدیندیر اینسانلارین بیرـ بیرینه اولان موناسیبیتی آنادان گلمه دئییل. یاشادیغی کوتله آراسیندا اونلاری بوروین اجتماعی ـ اقتصادی شرایطدن آسیلی دیر.
بیلگینلره گؤره: شرایط ده ییشدیکجه، اقتصادی موناسیبتلر ده‌ییشدیکجه آداملارین باخیش‌لاری، اونلارین معنویاتی‌دا ده‌ییشیر.آذربایجاندا یاشایان خالقلارلار باشقا یئرلرده حیات سوره‌ن میللتر ایله کوکلو فرق‌لر وار. همین کوتله‌وی قورولوشلاردا یاشایان آداملارین باخیش و حیسلری آیری خالقلاردان سئچیلر. اخلاق، داورانیش و دونیا گؤروشلری باخیمیندان یقین کی بیر اولابیلمزلر. اؤز ائل ـ اوباسینا باغلی اولان و دوغما یورودوندا چالیشیب اؤز آنا دیلینده دانیشان آداملار هئچ واخت وطن، دیل و وارلیقلارینا لاقئید قالا بیلمیرلر. اونو اوره‌کدن سئویب و دردلرینه اورتاق اولورلار. لازیم گلدیکده وارلیقلاری یولوندا بئله جانلاریندان دا اسیرگه‌میرلر. آنجاق اجتماعی محیط و سیاسی قورولوش ده‌ییشدیکجه آداملارین داورانیشیدا ده‌ییشیر.یوخاریدا گئده‌ن فیکره اینام وارسا؛ بو گون اوز اجتماعی و سیاسی دوروموموزو دریندن دوشونوب و اوشاقلاریمیزی اؤز کؤکلو مدنیت و وارلیقلارینا وارمالیییق. اونلاری دوغال حاقلاریندان محروم ائدیب بیر قوندارما و یابانجی حالا سالانلارین قارشیندا منطقی شکیلده دایانمالی و بالالاریمیزین اؤز کؤکلری و اونو تمثیل ائدن مدنیت قوروشونا دایر محبت حیسی، ظولمت و اسارت دونیاسینا، انسانین انسان طرفیندن استثمار ائدیلمه‌سینه نفرت حیسی و خالقی دوشونوب، فردی باجاریقدان گوج آلیب یارادیجیلیق و جوشغونلوق حسی یاراتماق دانیلماز گؤره‌ولردن سانیلا بیلر.بو یازیدا گئدن فولکلور اؤیرنکلری؛ دکتر سلام جاوید توپلایان (آذربایجان فولکلوروندان نمونه‌لر) کیتابیندان آلینیب. سون
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۶ بهمن ۱۳۹۳ ساعت ۵:۳۳ ق.ظ
