آذربایجان فولکلوروندا رنگ‌لر
بهلول عبدالله
بیراینجی بولوم آنا دیلیمیز:استثنا حاللار حسابا آلینمازسا، آغ رنگ دونیانین بوتون خالقلاریندا، خاطرلاتدیغیمیز کیمی، اوغور، خوشبختلیک، پاکلیق، دوزلوک، احترام و … بیلدیریر. حتی بوتون رنگلرین آغ رنگدن تؤره¬ مه‌سی فیکری ده وار و بو سببدن او، “آنا رنگ” آدلانیر. بو دوغرودان دا بئله‌دیر. قیرمیزی، قارا، ساری، یاشیل، ماوی رنگلرده اولان پارچا، ایپ و … نسنه‌لری آغ رنگلی ائتمک ممکن اولمادیغی حالدا، آغ رنگلی نه وارسا بویا‌لار واسطه‌سی ایله دیگر رنگلی ائتمگین هئچ بیر چتینلیگی یوخدور. آغ رنگین چوخ احاطه‌لی اولدوغونو دئدیک. بیر چوخ حاللاردا آغ سؤزلره قوشولماقلا هم ده “بؤیوک” معناسیندا ایشلنیر. بیز بونو “کتاب دده قورقود”دا راست گلدیگیمیز “آغ میدان” بیرلشمه‌سینده ده گؤروروک. مسئله‌یه گونوموزون باخیمیندان یاناشساق، بیز بیلیریک کی، هر دؤولتین مرکز (پایتخت) و بؤیوک شهرلرینده چوخلو میدانلار اولور. آمّا بونلاردان بیری “باش میدان” (“باش” سؤزونون ده “بؤیوک” معناسی واردیر. باش ناظر، باش کاتب، باش کوماندان، باش رداکتور، یعنی دیگر ناظرلردن، کاتبلردن، کومان‌دیرلردن، رداکتورلاردان بؤیوک اولان) ساییلیر. دؤولت تدبیرلری، سویه‌لی مراسملر، نمایشلر، یاریشلار بو میداندا کئچیریلیر. اسکی چاغلاردا خاقانین، خانین اوتوردوغو مکان – مرکز ایندیکی پایتخت شهرلری بؤیوکلوکده اولماسا دا، اونلارین دا سئچیلن میدانی اولوب و بونا “آغ میدان”، یعنی “بؤیوک میدان” دئییلیب. ائله “کتاب دده قورقود”دا دا “آغ میدان”داکی “آغ” بؤیوک معناسیندا‌دیر. آغ رنگ هم ده غالبیت معناسیندا‌دیر. یئنه ائله “کتاب دده قورقود”دا بئله بیر اپیزود وار. آبیده‌نین اون بیرینجی بویوندا دئییلیر کی، کافرلر سالور قازانی یاتمیش حالدا توتوب اسیر آپاریرلار. اوروز اوغوز بگلری ایله بیرلیکده آتاسینی اسیرلیکدن قورتارماغا یوللانیر. کافرلر قازان خانین اؤزونو بو گلن‌لره قارشی چیخاریرلار. شرط کسیرلر کی، گلنلری گئری اوتورتسان، آزاد اولا‌جاقسان. کیمله ووروشاجاغینی بیلمه‌ین قازان خان شرطله راضیلاشیب میدانا چیخیر. بویدا دئییلیر: “قازان گؤردو کیم، لشکر اؤنونده بیر آغ بوز آتلی آغ علملی، بکدمیر دونلو، اوغوزون اؤنونجه گلدی، چادیرین تیکدیردی، آلای باغلادی دوردو”. یئنه ائله بوراداجا سالور قازان چری‌نین – اوردونون اؤنونده¬کی آغ سانجاقلی‌نین کیملیگینی سوروشور. بیز بیلیریک کی، علم (توغ)، سانجاغین بوگون باشا دوشولن معناسی بایراق‌دیر. بس بو بایراق – علم، سانجاق نه اوچون آغدیر؟ بایراغین آغ رنگده اولماسی بلاواسطه اونون ائله رنگینه گؤره غالبیت (آغ رنگلی بایراغین تسلیم اولما آنلامی سونراکی زامانلارین ایشی‌دیر) رمزی اولماسینی سمبوللاشدیریر. بونون بئله اولماسی ساری‌دان قایناقلاردا دا خبرلر واردیر. بئله کی، ماناسین دا غالبیت بایراغی “آغ بایراق” آدلانیرمیش. چنگیز خانین دا دوققوز قوتازلی مشهور بایراغی “بؤیوک آغ بایراق” ایمیش. دوشمن‌لر همیشه اؤنده گلن بو بؤیوک “آغ بایراق”دان واهمه‌یه، قورخویا دوشدوکلریندن دؤیوشسوز-فلانسیز تسلیم اولورموشلار. سؤال اولونا بیلر کی، بو سؤزو گئدنلرین دیگر رنگلی بایراقلاری اولماییب؟ اولوب. واختی ایله هر دؤولتین، داها قدیملرده ائل، طایفا بیرلشمه‌لرینین، اساساً، اوچ رنگلی بایراغی وار ایمیش: آغ، قیرمیزی، قارا. هر بایراغین رنگی رمزی سجیه داشییب. آغ رنگلی بایراق غالبیت، قیرمیزی رنگلی بایراق طرفلرین بیربیرینه محاربه اعلان ائتمه‌سی، قارا رنگلی بایراق گوج، قدرت دئمک ایمیش. اگر بیر دؤولت باشقاسینین سرحدلرینده اوچ بایراق قیرمیزی، قارا، آغ رنگلی بایراق قالدیرمیشسا، بو سنه محاربه اعلان ائدیرم، سندن قدرتلییم، سنه غالب گله‌جگم معناسیندا ایمیش. یئنه ده ائله قایناقلاردان اؤیرنیریک کی، چنگیز خان دؤیوشه “بؤیوک آغ بایراغی”، “قیرمیزی بایراغی” و گوج، قدرت تمثا‌لی اولان قارا رنگلی بایراغی ایله یوللانیرمیش. “کتاب دده قورقود”دا دا کافرلر دؤیوشه قارا رنگلی بایراقلا گلیرلر. بونونلا اؤزلرینین گوجلو، قدرتلی اولدوقلارینی نمایش ائتدیرمک ایسته ییرلر. آغ بایراقلی اوغوزلار ایلک اولا‌راق کافرلرین قارا رنگلی بایراغینی قیلینجلاماقلا، آیاق آلتینا سالماقلا اونلاری ال به ال تسلیم اولماغا مجبور ائدیرلر. آغ رنگین هم ده تانری رنگی کیمی دوشونولدوگونو دئمیشدیک. بو اوزدن ده او، اوغور گتیرن رنگ بیلینمیشدیر. عبث یئره دگیل کی، اسکی چاغلاردا دؤیوشه یوللانان سرکرده‌لر همیشه آغ رنگلی آت مینرمیش و بونونلا دا اوغور قازانا‌جاقلارینی دوشونرمیشلر. مثال اوچون، بؤیوک هون حؤکمداری مئتئ دوشمن اوستونه گئدنده یالنیز و یالنیز آغ رنگلی آت مینرمیش. بؤیوک سرکرده گولتکینین دؤیوشلرده کی غلبه‌لرینین بیر سببی ده اونون همیشه آغ رنگلی آت مینمه‌سی ایله ایضاح ائدیلمیشدیر. آغ رنگلی آتین حتی پادشاه سئچکی‌سینده ده اوغور گتیردیگی ظن اولونوب. یونان تاریخچی‌سی هئرودوتون روایتینه گؤره، فارسلاردان یئددی زادگان موغلارلا دؤیوشده اوستونلوک قازانیر. و ائله بو یئددی زادگان دا ایران تاختینا نامزد اولور.
دارا دا بونلارین آراسیندا ایمیش. ایران عادتینجه اونلار آتلارینا مینیب گونش دوغمامیش شهردن کنارا چیخما‌لی ایمیشلر. گونشین ایلک شعاعسی گؤرونونجه کیمین آتی کیشنه سه ایمیش، او دا پادشاه سئچیلمه¬لی ایمیش. دارانین آغ رنگلی آتی بو سئچکیده ایلک کیشنه دیگیندن دارا دا ایرانین شاهی اولور. ائله دوشونولمه‌سین کی، رنگ تصورو یارا‌دان “آغ”ین منفی آنلامدا اولماسی عمومیتله محدوددور. بللی اولدوغو اوزرره، دؤولت قورولوشوندا بایراق (توغ، سانجاق) مستقل‌لیک سمبولو اولا‌راق همیشه اوجا توتولموش، یوکسک دگرلندیریلمیشدیر.
اما بو دا وار کی، اسکی چاغلاردا تورکلرده اؤلن اوچون ده بایراق آسماق عادتی اولوب. و بو عادتده باخیشی چکن یؤن ده واردیر. بئله کی، اؤز اجلی ایله اؤلن اوچون قارا رنگلی بایراق آسیلیر، قارا رنگلی پالتار گئییلیر. دؤیوشده شهید اولا‌راق دونیاسینی دگیشن اوچون ایسه آغ رنگلی بایراق آسیلیر، آغ رنگلی پالتار گئییلیر. حتی دؤیوشه یوللانان تورک خاقانلاری دا اوردوداکیلارا اؤرنک اولماق اوچون شهیدلیک نشانه‌سی کیمی اؤنجه‌دن آغ رنگلی پالتار گئییرمیشلر. تورک مدنیتیندن بیر چوخ مسئله‌لری منیمسه میش اسکی چین معیشتینده ده بو دئییلن جیزگی‌نین اولماسینی قایناقلار خبر وئرمکده‌دیر. چین‌لیلر ده اؤلنین شرفینه آغ رنگلی بایراق آسار، دونیاسینی دگیشنین یاخینلاری آغ رنگلی پالتارلار گئییرمیشلر.. مسئله بئله‌دیر کی، “سون زامانلارا قدر آذربایجانین بیر سیرا یئرلرینده یاسلی آداملار آغ پالتار گئییرمیشلر. مثال اوچون، ناخچیواندا بو عادت وار ایمیش.. اری اؤلموش قادین دؤرد آی اون گون باشینا آغ تنظیف باغلاردی. آردی وار
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۳۰ آبان ۱۳۹۴ ساعت ۹:۳۶ ق.ظ
