آذربایجان شفاهی خالق ادبیاتیندا دینی اعتقادلار
بیرینجی بولوم
عادل عبدالله
آنا دیلیمیز: آذربایجان شفاهی خالق ادبیاتی آذربایجانلیلارین قدیم اینام واعتقادلارینی اؤیرنمک اوچون زنگین منبعدیر. فولکلوروموزدا ابتدایی اجماع دینلریندن توتم پرستلیک، آنیمیزم ، بعضی حیوانلارا ستایش و … اعتقادلارا، اینام و اووسون‌لارا دایر ماراقلی فاکت‌لار واردیر.بونلارین هر بیری مستقل تدقیقات مؤضوسودور. تقدیم اولونان مقاله ده بیز یالنیز بلاواسطه عائله معیشتی ایله باغلی بعضی اعتقادلار حاققیندا بحث ائتمکله کفایتلنه جییک.شفاهی خالق ادبیاتیندا اؤزونو ان چوخ بروزه وئرن ابتدایی اعتقادلاردان بیری توتم پرستلیک اولموش‌دور. توتم پرستلیک اؤز منشأای معین بیر حئیواری نوع ایله – توتم له باغلاییردی. توتم همین آداملار اوچون دوست، قارداش حساب ائدیلیردی. توتم پرستلیکین بیر خصوصیتیده بوندان عبارت ایدی کی، گویا انسان هر واخت توتمه، توتم ایسه انسانا چئوریله بیلردی .
شفاهی خالق ادبیاتیندا آت، قویون، اینک، اؤکوز، قورد، ایلان، پیشیک، خوروز و باشقا حیوانلارا احترام داها قاباریق نظره چارپیر. بونون مقابلینده داستان و ناغیللاریمیزدا دووشان و تولکو پیس‌لنیر. اونلارلا آداملار آراسیندا خوش الفت یارانمیر.» جلایی-وطن« ناغیلیندا آچیق دئییلیر کی، دووشان تیلسیم‌دیر، تولکو ایسه سحربازدیر . دئمک، اونلارلا آدام‌لارین انسیتی ممکن دگیل.
شفاهی خالق ادبیاتی نمونه‌لرین‌دن گؤروندوگو کیمی، آذربایجانلی لاردا بیر واخت‌لار قوچ و یا قویون دا توتم اولموش‌دور. »ملیک محمد« ناغیلیندا آغ قوچ – ایشیقلی دونیا، قارا رنگلی قوچ ایسه قارانلیق دونیانین سمبولودور .آذربایجان فولکلوروندا بایاتی ژانرینین بیر نؤعو اولان »سایا‌چی سؤزلر«ده قویون خصوصی یئر توتور: قویونلو ائولر گؤردوم قورولو یایا بنزر، قویون‌سوز ائولر گؤردوم قوروموش چایا بنزر
قویون وار کره گزر/قویون وار کوره گزر
گئدر داغلاری گزر/گلر ائولری بزر.
قدیم آذربایجانلیلارین اعتقادیندا ایلاندا توتم ساییلمیش‌دیر. ایلانا اعتقاد مادلارین دا موجود ایدی .» اووچو پیریم« ناغیلیندا آغ و قارا رنگلی ایلان حاققیندا دانیشیلیر. یوخاریدا دئییلدیگی کیمی توتم پرستلیکده سجیوی جهت بودور کی، انسان‌لار اؤز اجدادلارینی همین توتم له علاقه‌لندیریردی‌لر. اونا گؤره ده توتم له انسان حیاتا باغلی‌دیر. گؤستریلن ناغیلدا ایلانین آغزینین سویو خسته‌لیگه درمان حساب ائدیلیر: محض ایلانین توپورجگی اووچو پیریمه غیرعادی باجاریق وئریر، نتیجه‌ده او بوتون حیوان‌لار و قوش‌لارین دیللرینی بیلیر .»داش اوزوک« ناغیلیندا اوغلان چؤرک پولو قازانماق اوچون آناسینین وئردیگی یوماغی بازاردا ساتیب بیر یئشیک آلیر و ائوده اونو آچدیقدا ایچیندن ایلان چیخیر. معلوم اولور کی، بو ایلان‌لار پادشاهینین قیزی ایمیش. بو یاخشیلیغا گؤره ایلان – قیزین آتاسی اوغلانا بیر اوزوک و بیر خورجون قیزیل وئریر . دئمه‌لی، توتم ایلان انسانا کؤمک ائدیر.»اووچو پیریم« ناغیلیندا آغ و قارا ایلان‌دان بحث اولونور. آیدین اولور کی، آغ ایلان مقدس‌دیر. لاکن قارا رنگلی ایلان دوشمن‌دیر. اونا گؤره ده اووچو پیریم اوخلا قارا ایلانی وورور. آغ ایلان ایسه اونو بدبخت حادثه‌دن خلاص ائدیر .قئید ائتمک لازیم‌دیر کی، کئچمیشده قادین دوغاندا باشینین آلتینا ایلان دری‌سی قویولوردو. بو آذربایجان میفولوژیاسیندادا اؤز عکسینی تاپمیش‌دیر. اوشاق‌لارین کئچمیشده بدنظره گؤره پالتارما ایلان قابیغی تیکمک عادتی ده موجود اولموش‌دور. دئمک اینام‌لاردا ایلان قابیغی قورویوجو قوه‌یه مالک اولموش‌دور .
قدیم آذربایجانلی‌لاردا توتم حساب ائدیلن دیگر ائو حیوانی اینک اولموش‌دور. بلکه ده اینک همده خیرلی ائو حیوانی کیمی ده بو اعتقادی گوجلندیرمیش‌دیر.
»گؤیچک فاطما« ناغیلیندا فاطما اینکله سیرداش‌دیر. اوگئی آناسی همین اینکی کسیر، لاکن فاطما اونون سوموکلرینی ییغیب آپاریب تورپاغا باسدیریر و بو سوموکلر قیزین توی گونو اونا بیر دست زرلی پالتار وئریر . بو تصویر گؤستریر کی، اینک قدیم آذربایجان‌لی‌لار آراسیندا توتم اهمیتی کسب ائدیرمیش. چونکی، توتم پرستلیکه گؤره، توتم انسان‌لارا چتین آنلاردا کؤمک ائدیر، اونلارا سئوینج گتیریر. همین ناغیلدا بیر صحنه ده دقتی جلب ائدیر. فاطمانین قارداشی بولاقدان سو ایچنده قارا اینگه، سونرا دا خوروزا دؤنوب.بو دا محض توتم پرستلیکله باغلی اینام‌دیر: انسان توتم لره چئوریله بیلر.ناغیللاریمیزدا و باشقا شفاهی خالق یارادیجی‌لیغی نمونه‌لرینده ایته ده خصوصی مناسبت موجوددور. معلوم‌دور کی، تورک خالق‌لارینین تصروفات حیاتیندا ایت موهوم یئر توتموش‌دور. قویون سورولری‌نین محافظه‌سینده ایت انسان‌لارین یاخین کؤمک‌چی‌سی اولموش‌دور. »اووچو پیریم« ناغیلیندا چوبان‌لارین ۱۰-۱۵ ایتی بیر سورو جاناواری قیریر . »سحیرلی اوزوک« ناغیلیندا قارینین کئچل نوه‌سی چؤرک آلماق اوچون بازارا آپاردیغی بیر کلف ایپی ایته دگیشیر .آردی وار
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۱۸ آذر ۱۳۹۴ ساعت ۵:۵۲ ق.ظ
