آذربایجان دیلی،آنادیلیم
حسن ایلدیریم
آنادیلیمیز: سؤز بیرلشمهلری و جمله قورولوشلارینین سجیهلرینی اؤیرنیب، منیمسهمهدن، او دیلین گؤزهللییینه، ایفادهلیلیینه ییهلنمک امکانسیزدیر. هر کیم بو کیفیتلری اؤیرنیر و اونلاری منیمسهییرسه، او آدام یوکسک نطق مدنیتینه صاحب اولا بیلیر.
هر ملتین، خالقین مدنی گؤستریجیلریندن بیری ده شفاهی – یازیلی نطق سانیلیر. نطق مدنیتی دیلین امکانلاریندان معاصر سویهده استفاده ائتمک باجاریغی دئمکدیر. دیلین گؤزهللییینی ایفادهلیلیینی اوز دانیشیق یاخود یازیسیندا آیدین، آچیق، آخیجی، موسیقیلی شکیلده عکس ائتدیره بیلن هر بیر کیمسه یوکسک نطق مدنیتینه یییهلنمیش آدام اولور.بوگون نطق مدنیتینه صاحب اولماق مدنیلیک معیارلاریندان بیریدیر. یوکسک مدنی نطق، معاصر ادبی دیلین انکشاف ائتمیش، معیارلاری ایله سسلشن اوسلوبلاری سیستمینده بوللورلاشان نطق دئمکدیر.
حؤرمتلی عالیم، پروفسور یحیا کریموو یازیر: »کفایت قدهر سؤز احتیاطینا مالک اولان، اونون معناسینی بیلن، سؤزدن یئرلی ـ یئرینده، دقیق معنادا استفاده ائتمهیی باجاران آدامین نطقی آیدین، جاذبهلی؛ سؤزو چوخ چئویک اولماقلا سئحیرلی بیر عالم یارادیر. دیلین دیگر واحدلری آنجاق سؤزون وارلیغی شرایطینده یارانیر «.
هرهانسی بیر دیلی اؤیرندیکده، ایلک نووبهده اونون سؤزلرینی، جملهلرینی، داها دوغروسو لغت ترکیبنی و دیل قورولوشو قایدالارینی اؤیرنیریک. بو قایدالار ایسه او دیلین اؤزونه مخصوصدور. دیلین وارلیغینی تأمین ائدن اساس قووه ایسه ائله بو قایدا – قانونلاردان عبارتدیر.
گراماتیکا( دیل قورولوشو قایدالاری) هر شئیدن اول، بو و یا دیگر بیر دیلین صرف و نحوینی، یعنی سؤزلرین سسلردن یارانماسینی، دییشمهسینی، بیرلشمهسینی، قانونا اویغون شکیلده موجود اولماسینی و فعالییت گؤسترمهسینی عکس ائتدیریر. بو معنادا گراماتیکا تمامی ایله سجیهوی خصوصیت داشییر. یعنی او دیلین اؤزونه مخصوص مکانیزمینی عکس ائتدیریر. دیلچیلییه گیریش کتابیندا اوخویوروق: »انسان فیکیرلرینین مادی دیل شکلینه دوشمهسی اوچون لغت ترکیبینده سؤزلرین معیین قایدا ـ قانونلار اوزره دیلین، »گراماتیک« قورولوشو ایله اوزلاشماسی واجبدیر. بونلار اصلینده سؤزلرین دییشمهسی، بیرلشمهسی واسطهسی ایله عمله گلیر، ائله بو معنادا دیلین لغت ترکیبی ایله اونون »گراماتیک« قورولوشو قارشیلیقلی علاقهده اولور. محض بونا گوره ده دیل سیستیمینده هر بیر دیلین بیر شئی و »گراماتیک« قورولوشون ایسه باشقا شئی اولدوغونو دوشونمک البتّه سهودیر. »گراماتیک« قورولوش انسان فیکیرلرینین ماددی دیل جیلدینه دوشمهسینه، انسانلار آراسیندا اونسییتین عمله گلمهسینه کومک ائدیر. «
هر بیر دیل، دانیشیق دیل سویهسیندن ادبی دیل سویهسینه یوکسلدیکجه، او دیلده یازیب-یارادان و اوخویانلاردا، او دیلین قایدا ـ قانونلارینی اؤیرنمهسینه جان آتیر. بو ایشده، یعنی دیلین اؤیرنیلمه و اؤیردیلمهسینده دیلچی عالیملرین کومهیی بویوک اولور. اونلار ادبی دیلین قایدا ـ قانونلارینی، آراییر ـ آراشدیریر. اونون سیستیمینی، قایداسینی، نظاملاییر و علمی اساسلار اوزره تنظیم ائدیر و بو یوللا دیللرین عمومی قانونو، هابئله عموم خالق دیللرینین، دیل قورولوشو قایدالاری سیستیملی صورتده یازیلیر.ادبی دیلیمیزین ایشلنمه دایرهسی گئنیشلندیکجه، اونون اؤیرنیلمه و اؤیردیلمه موضوعسودا آنا دیلینده یازان یازیچیلاریمیزی داها جدی شکیلده دوشونمهیه یؤنلتمیشدیر.
بو اوزدن دیلیمیزین قورولوشو و صرف و نحوینین چئشیدلی واحدلری ساحهسینده آراشدیرمالار آرتمیش و بیر چوخ مقاله و کتاب یازیلمیشدیر. بو اثرلرین داشیدیغی هدفلر باشقا ـ باشقا اولدوغو کیمی اونلارین مندرجهلری و علمی سویهلری ده مختلفدیر. مؤلفلرینین علمی بیلیییندن، مقصدیندن آسیلی اولاراق اونلارین متودلاری و آراشدیرما یوللاری و هدفلری ده آیری ـ آیری سجیهلر داشیییرلار. بو یازیلارین بعضیلری علمی نطقهیی نظردن دایازدیر. بعضیلری ایسه باشقا دیللرین ( عرب، فارس،…) قایدا- قانونلاری اساسیندا دیلیمیزی اؤیرنمهیه جان آتمیشلار. بو یانلیش آددیملارا باخمایاراق بیر نئچه دیلچی عالیم طرفیندن دیلیمیزین قورولوش قایدالاری، او تایین آکادئمیک اثرلریندن قایناقلاناراق آکادئمیک سویهده یازیلمیشدیر. بو عالیملرین اثرلری چوخ اؤنملی اولسا دا، آنجاق هله ده ایران آذربایجانیندا، آنا دیلیمیزین قورولوش قایدالارینی، علمی اساسلار اوزره، ساده شکیلده ایضاح ائدن، معاصر اؤیردیجیلیک متودلارین یولو ایله ساده، ییغجام بیر دیلله اوخوجو کوتلهلرینه آنلادان، اونلارین ایستکلرینی، احتیاجلارینی جدی صورتده اؤدهمک مقصدی ایله یازیلان، عادی اوخوجودان دوتموش تا تجربهلی قلم صاحبلرینین یارارلاناجاغی بیر اثرین یئری بوش ایدی. بو بوشلوغون دولدورولماسی آنادیلیمیز ساحهسینده چالیشانلارین قارشیسیندا دوران ان اؤنملی وظیفهلردن بیری ایدی.
بو گون آرتیق انادیلیمیزین دیرچلیش واختیدیر. ادبی دیلیمیزین یوکسلیشی ایله ادبی ـ بدیعی اوسلوبلارین ایشلنمه قوهسینین آرتماسی و احاطه دایره سی نین گئنیشلنمه سی ایله، چئشیدلی یازی نوعلرینینده چوخالماسی طبیعی سسلنیر. بونا اعتبارن دیلیمیزین علمی ـ ایشلک رولونو هر طرفلی اؤیرنمک مسئله سی اؤنملی بیر موضوعویا چئویریلمیش دیر .
بوگون یاشلی قلم صاحبلریمیز سیراسینا، گنج و استعدادلی یازیچی و شاعر لرده قوشلوموشدور. بو سیرا گوندن – گونه سیخلاشیر و گوجلنیر. سون واختلار، دیلیمیزده اونلارجا رومان، حکایه لر مجموعه سی، ادبی ـ تنقیدی یازیلار، علمی ـ تدقیقی اثرلر یاییلمیشدیر. اجتماعی، تاریخی، مدنی ساحه لرین باشقاـ باشقا موضوعلاریندا چوخ بیتگین و دیرلی اثرلر یازیلمشدیر. فولکولور نمونهلری ایله برابرکلاسیک ادبی متنلر، دیوانلاردا گئنیش اوخوجو کوتلهسینین اختیارینا قویولموشدور. بو گون آنادیللی مطبوعاتمیز دا ماراقلی بیر دورومو یاشاماقدادیر: اونلارجا اؤیرنجی درگیلری، بیر نئچه فصلنامه، آیلیق، هفتهلیک دیلیمیزده نشر اولونور . مطبوعات دیلیمیزین دایره سی و نفوذو گونو ـ گوندن آرتیر و گوجلنیر. ادبی دیلیمیزین ایشلنمه میدانی دا گئنیشلنیر. ایندی ادبی انجمنلرین، محفللرین جلسه لرینده، اینترنت سایتلاریندا، وبلاق لاردا، تئاتر سالونلاریندا، تلویزیون کانال لاریندا دیلیمیزین ایشلنمه وضعیتی جدی بیر حال آلیبدیر. تأسفلر اولسون کی بئله بیر واختدا هله ده مکتب لرده آنا دیلیمیز تدریس اولونمور، هلهدیر کی یوزلرله ضیالی و علم آداملارینین » آنا دیلی میزین « اؤیرنیلمهسی بارده ایستکلری جاوابلانماییبدیر! بئله بیر حالدا ادبی دیلیمیزین اؤیرنیملهسی یازیچیلاریمیزین قارشیسیندا دوران ان بؤیوک و جدی مسئله لرین بیری دیر
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۱۴ اسفند ۱۴۰۰ ساعت ۱۱:۵۱ ق.ظ