آذربایجان داستانلاری نظامی گنجوی و اوزئییر حاجی¬بگلینین یارادیجیلیغیندا
یازان : سدنیک پاشا
کؤچورن : محمدرضا اسماعیل زاده
تدقیقاتچی‌لار قئید ائدیرلر کی، داستان یازیلمامیش تاریخ‌دیر. منه گؤره تاریخه یولداشلیق ائدن داستان فولکلورون ایری حجملی ائپیک-لیریک نوعونه داخل اولان و خالقین دیلده، آغیزدا سؤیله نن، اوره ک‌لرده یاشایان ان جانلی تاریخی‌دیر. داستانلارین هر بیری‌سی اؤلمز بیر آبده‌دیر. داستانلارین تاریخی اهمیتینی ایضاح ائتمک اوچون داحی شاعریمیز نظامی گنجوی‌نین و بؤیوک بسته کاریمیز اوزئییر حاجی بگلینین یارادیجی‌لیغینا مراجعت ائتمک بونا عیانی ثبوت اولا بیلر. نظامی‌نین »خسرو و شیرین« پوئماسیندا سؤیله دیگی فکرلر داستانین هانسی قدرته مالک اولدوغونو تصور ائتمگه و گؤزل نتیجه‌لر الده ائتمگه بیر اؤرنک اولا بیلر. نظامی »خسرو و شیرین«ی قلمه آلارکن بردع قوجا‌لاریندان ماراقلی بیر داستان ائشیتدیگینی و بوندان سونرا »خسرو و شیرین« پوئماسینی قلمه آلدیغینی سؤیله ییر:بوندان اول نظامی »سیرلر خزینه‌سی« (مخزن الاسرار) اثرینی یازمیش‌دیر. لاکن »سیرلر خزینه‌سی« پوئما دگیل‌دیر. »سیرلر خزینه‌سی« ائپیک پلاندا ایشله نمیش حکایتلردن و شاعرین قئید ائتدیگی کیمی ۲۰ مقاله‌دن عبارت‌دیر. بو نقطه یی نظردن یاناشدیقدا نظامی نین »خسرو و شیرین« پوئماسی خالق داستانی اساسیندا یارانمیش بیر پوئما‌دیر. نظامی »خسرو و شیرین«پوئماسینی یازارکن اؤز اثرینده بوتون داستان عنعنه‌لرینی قورویوب ساخلامیش‌دیر. بیزه گؤره، بو داستانین آدی »خسرو و شیرین« و یا »فرهاد و شیرین«دیر.خسرو آدی فردوسی‌نین قلمه آلدیغی »خسرو و شیرین« حکایه پوئمایا علاوه ائدیلمیش‌دیر. نظامی پوئماسیندا خالق داستانیمیزدا پوخته لشمیش مهین بانو، فرهاد و شیرین اوبرازلاری اؤز وارلیقلارینی داستان حیات‌لارینی قورویوب ساخلایا بیلمیش‌لر. معلوم‌دور کی، مهین بانونون اساطیری آدی شامراماتا‌دیر. حتی شامراماتانین اری اؤلور. شامراماتا زنگی بابا آدی ایله اونو قوشلارین قانادیندا اوجا بیر داغین زیروه‌سینده دفن ائدیر.
افسانه‌یه گؤره شامراماتانین اوزونده¬کی گؤزل‌لیکلر بیر زامان شیرینین اوزونه کؤچورولور. حتی، نظامی برده‌ده ائشیتدیگی داستانداکی آشیق وجودنامه‌سینی ده پوئماسینا گتیرمیش‌دیر. »خسرو و شیرین« داستانیندا قهرمانین ۱۰ یاشیندان ۱۰۰ یاشینا قدر کئچیردیگی فیزیولوژی، پسیخولوژی حال‌لار ائتاب-ائتاب پوئمادا تصویر اولونور. نظامی‌نین »خسرو و شیرین« پوئماسینی، حاضر داستان سوژئتیندن، اونون موتیو‌لرین‌دن یارادیجی‌لیقلا استفاده ائدیلدیگی اوچون بو پوئمانی اؤز تیپینه گؤره »داستان-پوئما« آدلاندیریریق. حتی »خسرو و شیرین«پوئماسیندا نظامی بیر چوخ موغام هاوا‌لاری ایله یاناشی »نوروزی« ساز هاواسیندان دا بحث ائدیر کی، همین هاوا ایندیکی »یانیق کرمی« هاواسینین ایلکین نمونه‌سی‌دیر.نظامی ایکینجی دفعه اولا‌راق »لیلی و مجنون« پوئماسینی یازارکن خالق داستانینا مراجعت ائتمیش‌دیر. نظامی بو پوئمانی یازارکن عرب منبع‌لرینده کی معلومات‌لار، آذربایجان خالق افسانه‌لرینده کی »قانلی گؤل« و »پروانه« افسانه‌لری کفایت ائتمه میش‌دیر. نظامی آشیق‌لار طرفیندن یارادیلمیش اسکی »لیلی و مجنون« داستانیندان استفاده ائتمیش‌دیر. شیروانشاه آخسیتان نظامی یه »لیلی و مجنون« پوئماسینی یازماغی تصادفاً سفارش وئرمه میش‌دیر. گؤرونور، یونس امره‌نین اون اوچونجو عصرده¬کی معاصری شیروانلی موللا قاسم‌دان اوّل بو یئرلرده »لیلی و مجنون«داستانینی سؤیله‌ین، یایان، مشهورلاشدیران اوزان‌لار آشیق‌لار وار ایمیش. بئله اولماسا نه شیروانلی موللا قاسم کیمی داستان یارادیجی‌سی یئتیشه بیلمزدی، (»موللا قاسم و گورجو قیزی« آدلی داستانی موجوددور) نه ده »لیلی و مجنون« کیمی مشهور بیر داستانین سسی-صداسی شیروانشاه آخسیتانا چاتا بیلمزدی. همین »لیلی و مجنون« داستانینین بیر واریانتی خالقدا بو گونده یاشاماقدا‌دیر و همین داستان نظامی‌نین »ائل واریانت‌لاری« کتابینا داخل ائدیلمیش‌دیر.
قدیم »لیلی و مجنون« داستانیندا مجنونو قورویان و حامی‌لیک ائدن باشی تاجلی بیر ایلان‌دیر.نظامی اثرلرینده کی نو یارادیجی‌لیق عنعنه‌سی اؤزوندن سونرادا داها یئنی، داها ماراقلی شکیلده داوام ائتمیش‌دیر.بؤیوک بسته¬کاریمیز اوزئییر حاجی بگلی یازیلی منبعلرله یاناشی، خالق داستانلاریندان دا یارادیجی شکیلده استفاده ائتمیش‌دیر. »لیلی و مجنون« داستانی، »اصلی و کرم«، »کوراوغلو« داستانلاری اوزئییر حاجی بگلییه پوئتیک و مئلودیک قایناق کیمی اونون امکان‌لارینی قات-قات آرتیرمیشدی. اوزئییر حاجی بگووون اؤزو قئید ائدیر کی، »کوراوغلو« اوپئراسینی یارادارکن من باشدان-باشا »کوراوغلو« داستانیندان استفاده ائتمیشم، بونون شعر‌لریندن و موسیقی‌سیندن عظیم درجه‌ده فایدالانمیشام.دئمه‌لی، نظامی خالق داستانلاریمیزدان فایدالاندیغی کیمی، اوزئییر حاجی بگلیده داستانلاریمیزین پوئتیک و مئلودیک امکان‌لاریندان فایدا‌لانا‌راق داستان اوپئرا‌لار یاراتمیشدیر.ایکی بؤیوک صنعتکارین نظامی کیمی داهی شاعرین، اوزئییر حاجی بگلی کیمی بؤیوک صنعتکارین آذربایجان خالق داستانلاریندان استفاده ائتمه‌لری ملّی عنعنه‌لریمیزی اؤز اثرلرینده یاشاتما‌لاری داستانلاریمیزداکی حاضر اوبرازی، اؤز اثر‌لرینه گتیرمه‌لری آذربایجان داستانلارینین قدرتینی تاریخی رولونو بیر داها نمایش ائتدیریر. تاریخه یولداشلیق ائدن داستانلاریمیزین عظمتینی گؤز اؤنونه گتیریر. بئلینسکی یازیر:
»تاریخ همیشه هر خالقدا اولموشدور. تاریخ‌سیز خالق یوخدور و بو تاریخ بیر خالقین یارادیجیلیغیندا افسانه شکلینده، باشقاسیندا ناغیل اوچونجوسونده پوئما، داستان دؤردونجوسونده ایسه خرونیکا شکلینده اولموشدور«.قاقاووز فولکلورشناسی ن.و.کیدایش پوکروسکایانین یازدیغی کیمی »داستان گئنیش معنادا ائپیک ژانر اثری‌دیر، او بؤیوک حجمی، مرکّب قورولوشو ایچریسینه عضوی صورتده داخل اولان ژانرلارین (ائپیک ناغیل، روایت، نغمه، آتا‌لار سؤزلری ضرب المثل، حربه-زوربا،اوستادنامه¬و…) مختلف‌لیگینه گؤره باشقا فولکلور نوعلرین‌دن فرقلنیر.کیدایشین داستان حاقیندا دئدیک‌لری بیر داها ثبوت ائدیر کی، آز قالا داستان خالق یارادیجی‌لیغی اؤرنک‌لرینی اؤزونده جمع لشدیرن و یاشا‌دان ائپیک-لیریک اثردیر… داستان مجلس‌لرده سؤیله ندیگی اوچون خالقین درس‌لیگی شعر و موسیقی رولونو اویناییر. بیزیم »اوزان آشیق صنعتی‌نین نظری مسئله‌لری«آدلی ایری حجملی مونوقرافیامیزدا ۱۰۰-دن آرتیق ساز هاواسی یازییا آلینمیش‌دیر. اورادا »سازین یوز معجزه‌سی« آدلی مقاله‌ده قئید اولونور کی، هر بیر داستاندا ایفا زامانی ۵-۱۰ ساز هاواسیندان استفاده اولونور. لاکن »اصلی و کرم«داستانی ایله ۱۲ “کوروغلو” داستانی ایله ۱۴ ساز هاواسی باغلی‌دیر. بو او دئمک‌دیر کی، محبّت و قهرمان‌لیق موضوعسو داستان یارادیجیلیغیندا آپاریجی رول اوینامیش‌دیر. بؤیوک بسته کاریمیز اوزئییر حاجی بگلی بونلاری دریندن دویموش بو الهام دنیزینه باش وورموش و اورا‌دان قیمتلی اینجی‌لر چیخارتمیش‌دیر. بیز تکجه ایکی بؤیوک صنعتکارین یارادیجی‌لیغینا مراجعت ائتدیک. داستان یارادیجی‌لیغینین یازیلی ادبیاتیمیزا و موسیقیمیزه نه بؤیوک تکان‌لار وئردیگی‌نین شاهدی اولمالیییق. البته بوندان سونرا بیز داستانلاریمیزی بسته کار یارادیجیلیغیندا، یازیلی پوئزیامیزدا، نثریمیزده آختارماغیمیز یئنی نظری اثرلرین میدانا چیخماسینا سبب اولا‌جاقدیر.
البته بو بیر معروضه‌ده داستان یارادیجی‌لیغینین بؤیوکلوگونو، قدرتینی و عظمتینی احاطه ائتمک اولماز.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۴ شهریور ۱۳۹۲ ساعت ۵:۲۱ ق.ظ
