گرایلی و تورک خالقی شعرینده قارشلیغی

معارفه حاجیئوا
. “وارساق” آدلی موسیقی آلتی و ائل صنعتکاری اولدوغونا دایر فیکیر ده وار”.۸ وارساق سؤزو “یئر آدی، قبیله آدی، قبیله‌یه مخصوص سلاح و یا اشیا آدی، شعر و موسیقی آدی، چالیب اوینایان و عموماً صنعتکار معناسینی داشیمیش‌دیر”.
۹٫دئمک، وارساغی ۸ هجا‌لی شعرله یازیلان و خصوصی بیر بسته ایله اوخونان خالق شعری فورماسی‌دیر. ۳-۵-۷ بنددن عبارت اولور. سون بندده ایسه، بئی، هئی، بره کیمی ندا‌لار سؤیلنیر.
بئهئی آلا آلا گؤزلو دیلبر،
واختین کئچر دئمه دیم می؟
حرامی اولموش گؤزلرین
بل‌لر کسر دئمه دیم می؟
باخ بو قاشا باخ بو گؤزه
جگر کاباب اولدو کؤزه
یاخا‌سیز کؤینک‌لر بیزه
فلک بیچر دئمه دیم می؟
دریا‌لاردا اوزر گمی
شکر دوداغی‌نین یئمی
سوره گؤر دؤورانی، دمی
دؤوران کئچر دئمه دیم می؟
قاراجوغلان دئر مرد ایله
سؤزوم یوخ‌دور نامرد ایله.
ظالم فلک بو درد ایله
بیزی اگر دئمه دیم می؟
قاراجااوغلان
گؤروندوگو کیمی آزربایجان گرایلی‌سی ایله تورک وارساغی‌سی آراسیندا کیچیک استثنا‌لاردان باشقا هئچ بیر فرق یوخدور. آذربایجان یازیلی ادبیاتیندا دا مصراع‌لارین باشیندا ندا‌لار اولان گرایلی نمونه‌لرینه راست گلمک مومکون‌دور. آشاغیدا نمونه گتیردیگیمیزی ایکی بند گرایلی دئدیک‌لریمی بیر داها تصدیق ائتمکده‌دیر:
آه، بو اوزون سئودا یولو
وورولورمو، باشا کؤنول
نشان آلدیم، کامان آتدیم
دگدی اوخوم داشا، کؤنول
میکاییل مشفق
آمان الله، گؤزلره باخ،
قاراسیندا گؤزوم قالدی
ایپک ساچ‌لار قوجاق-قوجاق
سیراسیندا گؤزوم قالدی
آشیق ایسمیخان
سماعی ده ۸ هجا‌لی ۳-۵ بنددن عبارت شعر فورماسی‌دیر. “سماع” سؤزون‌دن یاراندیغی احتیمال ائدیلمکده‌دیر. عروض وزنینده یازیلمیش سماعی‌لر ده واردیر. بونلار داها چوخ عروض وزنینه مئیل ائدن آشیق‌لار طرفیندن یازیلمیش‌دیر. عروضلا یازیلان سماعی‌لرده هر مصراعدادا ۱۶ هجا، هجا ایله یازیلان سماعی‌لرده ایسه هر مصراعدا ۸ هجا اولور. بونلار دا وارساغی‌لار کیمی خصوصی بیر بسته ایله سازین مشایعتی ایله اوخونور.
کؤنول غربت ائله وارما
یا گلینیر، یا گلینمز
هر دلبره مئییل وئرمه
یا سئویلیر، یا سئویلمز.
یوروک‌دور بیزیم آتیمیز
یاردان آتلاتدی ذاتیمیز
غربت ائلده قیمتیمیز
یا بیلینیر، یا بیلینمز.
باغجانیزدا نار آغاجی
کیمی دادلی، کیمی آجی.
کؤنولده¬کی درد علاجی
یا بولونور، یا بولونماز.
دریا‌لاردا اولور بهری
دولدور دا وئر ایچیم زهری
سونام، غربت ائلین قهری
یا چکیلیر، یا چکیلمز.
امراه دئر کی، دوشدوم دیله
بولبول فغان ائدر گوله
گؤزل سئومک بیر سارپ چالا
یا آلینار، یا آلینماز
ارزوروم‌لو امراه
عروض وزنی ایله یازیلمیش سماعی‌لر هجانین ۸+۸=۱۶-لی اؤلچوسونده یازیلیر: یئتر ناز ائیله¬دین دلبر، نه بولدون بو جفا‌لاردان. بنی اؤلدوردون ای کافر، ملوکانه عزا‌لاردان. گؤزوم یاشین شراب ائتتین، جگرجیگیم کباب ائتدین. عشقین ایله خراب ائتتین، سن عالمده صفا‌لارلا. ائدرسن هر کسه رغبت، نه¬دیر حاصل، نه¬دیر منت. نه لایقدیر سنه الفت، بیر ایکی بینوا‌لارلا. حبیبیم دوغرو سؤیله دل محزونو شاد ائیله. نه¬دن دوشموش لبین بؤیله، شرابی آشینا‌لارلا. گوهری اولا‌لی ظاهر، گؤزل‌لر سئومه‌ده ماهر، سن اوغراتتین بنی آخر، بلایا افترا‌لارلا.
۱۱٫آشیق ادبیاتیندا سماعی، مسمط سماعی غزل بیچیمینده سماعی کیمی چئشیدلر واردیر. مؤوضولاری دا گرایلی‌لاردا اولدوغو کیمی طبیعت، عشق، آیریلیق و س.-دیر.
۱۲٫آذربایجان و تورک ادبیاتیندان گتیردیگیمیز نمونه‌لردن ده گؤروندوگو کیمی: ۱٫ ”گرایلی” “وارساغی”، “سماعی” ۸ هجا‌لی ۳-۵-۷- بندلی شعر فورماسی اولوب، تورک و آذربایجان ادبیات تئرمین‌لری سؤزلوک‌لرینده مختلیف آدلارلا ایضاح اولونور. ۲٫ تورک ادبیاتیندا وارساغی و سماعی‌لرین یارانما ائتیمولوگیاسی گرایلی‌نین یارانما ائتیمولوگیاسینا بنزه¬ییر. داها دوغروسو ایکی خالقدا عینی پوئتیک ایستروکتورون مختلف آدلاری مؤوجوددور. ۳٫ تورک و آذربایجان آشیق ادبیاتیندا “گرایلی”، “سماعی” و “وارساغی”لار داها چوخ خصوصی بسته ایله اوخونور. ۴٫ آذربایجان شعرینده آشیق ادبیاتی‌نین تأثیری ایله دیوان ادبیاتیندا گرایلی و گرایلی کیمی اوخونماسی مومکون اولان شعر نمونه‌لری یاراندیغی کیمی، تورک آشیق ادبیاتیندا ایسه دیوان ادبیاتینین تأثیری ایله آیاقلی سماعی، غزل بیچیمینده سماعی و س. کیمی نمونه‌لر یارانمیش‌دیر. بو دا نسیل‌لرین معنوی کؤرپولر قورماق خصلتیندن ایره‌لی گلمکده‌دیر. ۵٫ نهایت “گرایلی”، “سماعی” و “وارساغی” “آذربایجان و تورک میللی پوئزیاسی‌نین قدیم ژانرلاری‌دیر. بو ژانرین معنوی وارثلری اولان آذربایجان و تورک خالق‌لاری‌نین بیر ادبی چشمه‌دن سو ایچدیک‌لری، اونلارین تاریخی-میللی کؤرپولری‌نین محکم تمل اوزرینده دایاندیغی گؤرولمکده‌دیر.