کرونا و فضای مجازی عامل کم‌رنگ شدن مطالعه

علی معروفی
گروه فرهنگی: امروزه الزام وجود کتاب در سبد فرهنگی خانواده‌ها امری ضروری است و این درحالی است که ماهواره‌ها و رسانه‌های مدرن به‌خصوص فضای مجازی جایگزین کتاب و کتاب‌خوانی شده است. کارشناسان معتقدند بهره‌برداری نادرست از فضای مجازی می‌تواند یکی از موانع کتاب‌خوانی در کشور باشد.
این روزها کمتر کسی کتاب می‌خواند؛ چون کتاب‌ خواندن، یعنی داشتن شجاعت برای شروع یک تغییر. شاید شما هم دیده باشید افرادی که زمان بسیاری را صرف شبکه‌های اجتماعی و دیدن تلویزیون می‌کنند؛ اما برای خواندن یک صفحه از کتاب، فقط یک صفحه در روز ماتم می‌گیرند! خوشحالیم که شما شجاعت تغییر را دارید و می‌خواهید زندگی بهتری داشته باشید.
اگر در مورد مهارت‌های لازم برای حضور کودکان در فضای مجازی کتابی با هزار صفحه هم نوشته می‌شد باز هم ممکن بود نکته‌ای جا افتاده یا موضوعی نادیده گرفته‌ شده باشد.
فرزندان ما از اولین روزهای تولد، با تلفن همراه والدین خود بازی می‌کنند. با صدای تلویزیون بیدار می‌شوند و با لالایی آن به خواب می‌روند. بازی‌های رایانه‌ای، آن‌ها را ساعت‌ها سرگرم می‌کند تا جای خالی خواهر یا برادر خود را حس نکنند. کم‌کم در شبکه‌های اجتماعی، به دنبال دوست می‌گردند، سپس قهر می‌کنند و یاد می‌گیرند چطور بی‌رحمانه قضاوت کنند. فضای مجازی، جسم و روح آن‌ها را در اختیار گرفته و البته عده‌ای هستند که این وضعیت را نتیجه پیشرفت فناوری، عصر ارتباطات و یک امر اجتناب‌ناپذیر می‌دانند. روزگار ما بیش از هر زمان دیگری نیازمند والدینی است که مسئولیت رفتار فرزندان خود را به طور کامل قبول کنند. فرزندان عصر فضای مجازی به والدین حقیقی نیاز دارند. آن‌ها به پدران و مادرانی احتیاج دارند که همراه‌شان، در این فضای ناشناخته قدم بردارند و به آن‌ها، راه و رسم زندگی در دنیای رسانه‌های نوین را بیاموزند.
کرونا همانند تهدید دیگر بخش‌ها، کتاب‌خوانی و کتاب را نیز مورد هجمه قرار داد، کودکان و نوجوانان که به سختی با کتاب و درس و مشق خود مانوس می‌شدند با خانه‌نشینی و دوری از فضای آموزشی غرق در دنیای فضای مجازی شده و برای ماه‌ها از کتاب دوری کردند.
دنیای مجازی، اینترنت، ماهواره‌ها و تلویزیون جای کتاب را گرفته است و متاسفانه دیگر مردم فرصتی برای مطالعه کتاب ندارند. از سوی دیگر وفور شبکه‌های اجتماعی و در اختیار گذاشتن متون کتاب‌ها، مقالات و اطلاعات دیگر باعث دور شدن مردم از مطالعه کتاب شده است.
کلاس‌های تقویتی، هنری، موسیقی، زبان، قرآن و حتی ورزش و جنبش را می‌توان در بستر اینترنت و فضای مجازی بسط و گسترش داد، بویژه این‌که امروزه می‌توان از امکانات ارتباط آنلاین نیز در این زمینه بهره برد.
امروزه قیمت بالای کتاب یکی از اصلی‌ترین دلایل خرید کم این محصول فرهنگی از سوی مردم و حذف این کالای بنیادی از سبد خرید خانوار و جانشینی فضای مجازی به جای آن شده است.در این میان در عصری که فضای مجازی به یکی از نیازهای اساسی بشر تبدیل شده و حتی وسیله‌ای برای امرار معاش بسیاری است، تلاش برای زدودن آن از جریان زندگی امری تقریبا محال به شمار می‌رود و به اعتقاد کارشناسان باید از آن برای رسیدن به اهداف خود در بخش‌های مختلف از جمله تغذیه فرهنگی و فکری جامعه استفاده بهینه و درست صورت گیرد.
این روزها گرچه به دلیل شیوع کرونا کتابخانه‌ها به نوعی با توقف و یا کاهش فعالیت مواجه شده‌اند؛ اما از سوی دیگر فرصتی فراهم شده تا افراد بتوانند بیشتر کتاب بخوانند و از کتاب سخن بگویند، کتابخانه‌ها در فضای مجازی همچنان فعال بوده و فضایی ایجاد شده که کتاب‌خوان‌ها با یکدیگر بیشتر ارتباط برقرار کرده و همچنان کتاب رد و بدل کنند.
با ورود اینترنت به کشور و همزمان با افزایش سالانه کاربران فضای مجازی، به تدریج فرهنگ جامعه کاربران فضای مجازی در کشور دچار تغییرات گسترده و بنیادینی شده است. یکی از مهم‌ترین تغییراتی که در زندگی حدود ۴۰ میلیون کاربر فضای مجازی اتفاق افتاده، تغییر در سبک و میزان مطالعه آن‌ها است.
کشورهای در حال توسعه نزدیک به ۸۰ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند اما کمتر از ۳۰درصد کتاب‌های جهان را تولید می‌کنند و کمتر از این مقدار نیز به کتاب‌خوانی مشغولند. طبق آمار مطالعات و تحقیقات سازمان ملی جوانان درباره کتاب‌خوانی، ۷۶ درصد از جوانان روزانه کمتر از ۳۰دقیقه مطالعه می‌کنند که از این میان، بیشتر از ۷۰ درصد به مطالعه کتاب‌های روان‌شناسی و بازاری می‌پردازند. بر اساس آمار سازمان اسناد ملی ایران، ژاپن در رده اول مطالعه جهان قرار دارد که میانگین مطالعه آن به طور متوسط ۹۰ دقیقه در روز است.
کاربران فضای مجازی اذعان دارند که تعدد صفحات بالا در این فضا موجب می‌شود که وقت کافی برای مطالعه آن‌ها نداشته باشند؛ در حقیقت کاربر خود را با تعداد زیادی صفحه و وقت اندکی مواجه می‌بیند و همین موضوع باعث می‌شود به جای مطالعه دقیق به مرور سطحی رو بیاورد.
یکی دیگر از مشکلاتی که مطالعه در فضای مجازی برای افراد به وجود می‌آورد این است که مبنای اطلاعات وسیعی که در این فضا وجود دارد مشخص نیست؛ هیچ کس صحت و سقم چنین مطالبی در فضای مجازی را بررسی نکرده است، این درحالی است که کتاب‌های زیادی که منتشر می‌شوند همگی به تأیید نهادهای مربوط رسیده‌اند و صحت و بنیان‌های اعتقادی و اندیشه‌ای در آن‌ها بررسی شده است.
شاید اگر تعداد صفحات در فضای مجازی محدود بود دیگر چنین اتفاقی نمی‌افتاد؛ اما امکان دسترسی نامحدود به اطلاعات با انواع جذابیت‌هایی که فضای مجازی برای کاربران دارد افراد را بیشتر وسوسه می‌کند تا نگاهی گذرا به آن صفحات بیندازند.
به نظر می‌رسد با گذشت زمانی نه چندان دراز، اگرچه ساعت مطالعه افراد در اثر استفاده از اینترنت افزایش یافته است، اما به خاطر عدم تمرکز و گرایش کمتر به مطالعه کتاب‌های کاغذی، این ساعت بسیار غیرمفید خواهد بود به طوری که مطالعه سطحی جایگزین مطالعه عمیق شده و استفاده از کتاب‌های کاغذی دیگر فراموش می‌شود.
فضای مجازی در کتاب‌خوانی و تغییر ذائقه مردم در این زمینه تاثیر زیادی دارد. خوشبختانه امروزه در فضای مجازی گروه‌های کتاب‌خوانی زیادی برای علاقه‌مندان تشکیل شده است، هرچند تعداد اعضای این گروه‌ها در مقایسه با تعداد اعضای گروه های سرگرمی و … بسیار کمتر است.البته در این میان از تاثیرات مخرب فضای مجازی، تلفن‌های همراه، اینترنت و… هم نمی‌توان غافل بود.
بسیاری از امکاناتی که امروزه در اختیار ما قرار دارد و برای هر یک از ما استفاده از این امکانات بسیار راحت است و قطعاً نبود هر یک از آن‌ها باعث زحمت و رنج ما می‌شود، خود باعث شده است وابستگی ما روزبه‌روز به تکنوژی و علم بیشتر شود، تاجایی که حتی تصور زندگی بدون این همه تکنولوژی غیرقابل قبول است، اما می‌دانیم و انصافاً جای شکرش باقی است که وجود بسیاری از این امکانات کمک‌های بسیاری به بشر کرده و حتی هنوز انسان در تلاش است این امکانات را تا حد اعلا به ظهور برساند ولی فراموش نکنیم خیلی از امکانات و پیشرفت‌ها مدیون وجود کتاب و اطلاعات و دانش موجود در کتاب‌هاست.
در این‌جا خوانندگان محترم را به معرفی چندین کتاب در رابطه با فضای مجازی که توسط انتشاراتی‌های گوناگون و با طیف وسیعی در کشور منتشر شده‌اند آشنا می‌کنم؛ امیدوارم این کتاب‌ها بتواند مشکلات پیش رو در تقابل با فضای مجازی و کتاب‌خوانی را آسان‌تر و هضم مشکلات بی‌شمار آن را سهل‌تر کند.
ازجمله؛ کتاب شبکه‌های مجازی و خانواده (در کتاب شبکه‌های مجازی و خانواده نوشته کیومرث فرحبخش و محمدرضا خبازی راوندی، به جنبه‌های مفید و سازنده‌ اینترنت و شبکه‌های مجازی و انواع مواد و محتواهای مربوط به آن پرداخته می‌شود.)
کتاب تهدیدهای فضای مجازی و راهکارهای مقابله با تکیه بر آیات و روایات و رهنمودهای مقام معظم رهبری و متخصصین (کتاب تهدیدهای فضای مجازی و راهکارهای مقابله با تکیه بر آیات و روایات و رهنمودهای مقام معظم رهبری و متخصصین نوشته علی محمدی، به بررسی شاخص‌ها و ویژگی‌های تهدید رسانه‌ای، رسانه در لغت و اصطلاح، انواع رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌پردازد.)
کتاب رسانه با شما چه می‌کند؟ (در کتاب رسانه با شما چه می‌کند؟ به تالیف معصومه نصیری، آن‌چه حائز اهمیّت است میزان و نحوه تاثیرگذاری رسانه‌ها بر مخاطب است. این تاثیرگذاری موضوعی است که توجه بسیاری از محققان و نظریه‌پردازان را در زمان‌های مختلف به خود جلب کرده است.)
کتاب دشمنان آنلاین، مسئولان آفلاین (این کتاب با قلمی روان، با استفاده از تصاویر و جداول مختلف شما را با حقایق دنیای مجازی بیشتر آشنا می‌کند تا عموم خانواده‌ها و والدین با کسب آگاهی و دانش لازم، برای مصونیت‌بخشی به فرزندان خود در برابر ولنگاری فرهنگی بی‌حد و حصر فضای مجازی پیش‌قدم شوند.)
کتاب چیستی فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی (کتاب چیستی فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نوشته‌ علی‌محمد رجبی، به بررسی ویژگی‌های فضای مجازی، مفهوم رسانه‌های اجتماعی یا شبکه‌های اجتماعی، تیپ‌های شخصیتی کاربران اینترنت، وضعیت استفاده نوجوانان از شبکه‌های اجتماعی و … می‌پردازد).
به گزارش آراز آذربایجان به نقل از ایسنا،کتاب والدین حقیقی، فرزندان مجازی (محمد منشی‌زاده در کتاب والدین حقیقی، فرزندان مجازی، والدین را از واقعیت موجود در جامعه آگاه می‌سازد و راهکارهایی عملی و کاربردی برای حضور فرزند شما در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ارائه می‌دهد.)