چگونه کودک کتابخوان تربيت کنيم

ايام نوروز و تعطيلات آن فرصت خوبي است تا با فراغت بيشتر سعي کنيم فرزندان‌مان را کتابخوان کنيم. خواندن کتاب براي کودکان پيش از دبستان نه‌تنها يک فعاليت سرگرم‌کننده و لذت‌بخش است، بلکه نقش حياتي در توسعه مهارت‌هاي زباني، شناختي و اجتماعي آنها ايفا مي‌کند. در دنياي امروز که تکنولوژي به‌سرعت در حال پيشرفت است، اهميت کتابخواني به‌عنوان يک ابزار آموزشي و تربيتي بيش از پيش احساس مي‌شود.
در اين راستا، محمد دهريزي، دبير علمي »جشنواره ملي طعم کتاب« اعلام کرده است ميانگين تعداد دانش‌آموزاني که پيش از ورود به دبستان تجربه ادبي دارند، تنها دو تا پنج نفر از 35 نفر است. اين گزارش به بررسي دلايل اهميت خواندن کتاب براي کودکان در اين سنين و تأثيرات مثبت آن بر رشد و يادگيري آنها مي‌پردازد.
طلايي‌ترين دوره کتابخواني کودک
محمد دهريزي گودرزي، شاعر و نويسنده کودک درباره اهميت خواندن کتاب، شعر و داستان براي کودکان زير شش سال مي‌گويد: »کتابخواني براي کودکان زير شش سال در سه رده‌بندي صفر تا دو سال، دو تا چهار سال و چهار تا شش سال تقسيم مي‌شود«
وي ادامه مي‌دهد: »هرکدام از اين رده‌بندي براي کتاب‌خواندن اهميت علمي و روان‌شناختي خود را دارد. طلايي‌ترين دوره همان صفر تا دوسالگي است و دليل علمي آن اين است که شبکه نوروني مغز کودک تا دوسالگي کامل مي‌شود. بنابراين اين مهم است که کودک در اين دو سال چه نوع واژه‌هايي را مي‌شنود.«
اين شاعر کودک يادآور مي‌شود: «واژه‌هايي که کودک در معرض آنها قرار مي‌گيرد يا واژه روزمره، يا کمياب و يا نادر هستند. اگر کودک در معرض صرفا واژه‌هاي روزمره و معمولي قرار گيرد، بعدا در فرآيند دانش‌آموزي دچار افت تحصيلي مي‌شود.«
دهريزي خاطرنشان مي‌کند: »وقتي کودکي واژه‌هاي نادر و کمياب را مي‌شنود، در شبکه نوروني او ذخيره مي‌شود و سواد واقعي کودک را پايه‌گذاري مي‌کنند. از دوسالگي تا شش‌سالگي هم مسأله زبان‌آموزي و شکل‌گيري بنياد زبان مادري مطرح است. اگر در اين مدت کتاب خوبي طبق اصولي براي کودک خوانده شود، شاهد رشد ذهني و زباني او خواهيم بود.«
کتاب‌هاي مناسب براي گروه سني پيش از دبستان
وي در پاسخ به اين پرسش که چه نوع کتاب‌هايي براي گروه سني پيش از دبستان مناسب‌تر است، اظهار مي‌کند: »گونه‌هاي ادبي دوره پيش از دبستان متنوع هستند، اما چند اصل اساسي در کتاب‌خواندن براي اين گروه سني وجود دارد که در اين راستا مسأله اول تصوير است.«اين نويسنده کودک با تاکيد بر اين‌که بچه‌هاي کم‌سن ابتدا جذب تصاوير کتاب مي‌شوند، مي‌افزايد: »حتي کتاب‌هاي تصويري بدون کلام داريم که مادر، پدر يا مربي آنها را پيش‌روي کودک مي‌گذارد و همين‌طور که به‌آرامي ورق مي‌زند، داستان تصويرها را بيان مي‌کند. اگر اين کار چندين‌بار تکرار شود دفعات بعد خود کودک ورق مي‌زند و داستان را مي‌گويد.«دهريزي عنوان مي‌کند: »گونه ديگر پوچانه‌ها هستند.
اين کتاب‌ها معناي خاصي را در خود ندارند و به‌نوعي معناگريزند، اما به‌دليل کوتاهي، موسيقي بالا و تکرارپذيري خردسالان را جذب مي‌کنند. قصه‌هاي کوتاه توأم با تکرار که بخشي از داستان يا شعر به‌صورت ترجيع‌بند يا ترکيب‌بند تکرار مي‌شوند، خوراک بچه‌هاي اين سن است.«
تاثير کتاب مناسب بر رشد شناختي و اجتماعي کودک
وي درباره تاثير کتاب مناسب بر رشد شناختي و اجتماعي کودک توضيح مي‌دهد:»در دوره پيش از دبستان مهم‌تر از انتخاب کتاب، شيوه خواندن و اجراي آن است که تاثيرات چشمگيري بر رشد شناختي و اجتماعي کودک دارد.«
اين نويسنده کودک و نوجوان با بيان اين‌که يکي از عناصر اصلي ادبيات اوان کودکي بلندخواني است، مي‌گويد: »اين‌که چه کسي با چه لحن و بياني کتاب را براي کودک بخواند، خيلي اهميت دارد. وقتي يک فرد کتاب را بلند و با بيان درست مي‌خواند و آن را براي کودک تکرار مي‌کند، پديده کتاب‌خواندن به يک مقوله عاطفي تبديل مي‌شود. به‌همين‌دليل بين کودک و خواننده کتاب ارتباط عاطفي شکل مي‌گيرد و اين خودش شروعي براي گرايش به کتاب است.«
ادبيات پيش از دبستان واسطه‌محور است
دهريزي درباره چگونگي نهادينه‌کردن کتابخواني در گروه سني پيش از دبستان خاطرنشان مي‌کند: »به ادبيات کودک پيش از دبستان ادبيات واسطه‌محور مي‌گويند، يعني کتاب را حتما يک فرد بزرگسال ازجمله پدر، مادر يا مربي بايد آن را براي کودک بخواند.بنابراين بيان اين فرد و چگونگي خواندن کتاب نسبت مستقيمي با ايجاد علاقه به کتاب‌خواندن دارد.«
وي يادآور مي‌شود: »شايد به‌همين‌دليل مي‌گويند که ميزان کتاب‌خواندن يک فرد بزرگسال بستگي به سه مورد دارد که اين موارد عبارت است از اين‌که در دوره کودکي چه کتابي خوانده، چه کسي اين کتاب را برايش خوانده و آن را چگونه خوانده است.«
تکنيک‌هاي کتابخواني براي کودکان
اين نويسنده کودک درباره تکنيک‌هاي مناسب کتابخواني براي کودکان اظهار مي‌کند: »کتابخوان براي اين گروه سني معمولا همراه واژه اجرا مي‌آيد، درحالي‌که واژه اجرا هميشه همراه نمايش، سرود و ...‌ است. اين نکته ظريف به ما يادآور مي‌شود که شايد بايد کتاب را با يک‌سري فعاليت‌ها براي کودکان اين سن بخوانيم و اجرا کنيم.«
دهريزي ادامه مي‌دهد:»فعاليت‌هاي کتابخواني براي کودکان پيش از دبستان متنوع هستند اما وجوه مشترکي هم دارند، ازجمله محور تمام اين فعاليت‌ها بايد بازي باشد؛ يعني کتابخواني اين گروه سني درواقع نوعي فعاليت بازيگوشانه است.«
چالش‌هاي کتابخواني براي کودکان
وي درباره مهم‌ترين چالش‌هاي کتابخواني براي کودکان پيش از دبستان مي‌گويد: »يکي از چالش‌ها فرهنگي است. اغلب والدين فکر مي‌کنند کتاب‌خواندن براي اين گروه سني معنايي ندارد و بايد صبر کنند تا بچه به مدرسه برود و باسواد شود.«
اين شاعر کودک مي‌گويد: »کاش اين آگاهي وجود داشت که به‌تاخيرانداختن کتاب‌خواندن در اين سن ممکن است براي هميشه انس با کتاب را در کودک از بين ببرد.«به گزارش آراز آذربايجان به نقل از سلامت نيوز،دهريزي چالش بعدي را مربوط به کتاب‌هايي مي‌داند که توليد مي‌شوند و در اين راستا اظهار مي‌کند: »غالب کتاب‌هاي اين گروه سني، بازاري و زرد هستند و اتفاقا بيشتر همين کتاب‌ها در دسترس خانواده‌ها قرار مي‌گيرند.«
وي ادامه مي‌دهد:»چالش سوم، مربوط به فقدان آگاهي ازروش کتاب‌خواندن براي اين گروه سني است. اگر مربي‌هاوخانواده‌ها تنها اين يک نکته را بدانند که نبايد براي بچه‌هاي کم‌سن کتاب زيادبخوانند،بلکه بايد يک کتاب رازيادبخوانند، نتيجه عالي‌تري‌مي‌بينند.«