چه نوع وحدتی مطلوب است؟
رضا علی خلفی
به طور کلی می‌توان نظریات مختلف پیرامون وحدت را به سه گونه: ایدئولوژیک استراتژیک و تاکتیکی تقسیم کرد-. ر. ک: اندیشه‌های فقهی سیاسی امام خمینی (ره) کاظم قاضی زاده، مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری، ۱۳۷۷، ص ۴۴۶-از سوی دیگر سطوح ایجاد وحدت می¬تواند متفاوت باشد، داخل (بین تشکل‌های سیاسی، اجتماعی فرهنگی و یا بین مذاهب و…) و یا بین‌المللی (بین دولت‌ها، یا ملت‌ها و …) از این رو جهت تبیین مفهوم وحدت مورد نظر از دیدگاه نظام اسلامی ایران توضیحاتی را بیان می‌نماییم. اکنون باید دید که وحدت مورد نظر رهبران نظام کدام یک از اقسام فوق می‌باشد:
از سویی نظام اسلامی ما یک نظام مکتبی و مبتنی بر اصول و مبانی دین مقدس اسلام احکام و ارزش‌های آن می‌باشد؛ اما نکته مهم و قابل توجه این است که نظام اسلامی ما بر خلاف نظام‌هایی نظیر کمونیسم، به هیچ وجه درصدد تحمیل عقیده و مبانی مکتبی خود به افراد جامعه برای دست‌یابی به وحدت نیست زیرا اصولا نمی‌توان عقاید مختلف را با اجبار و بخشنامه به مسیر واحد کشاند، به فرموده قرآن کریم : در دین اجباری نیست! – سوره بقره، آیه ۲۵۶ علامه طباطبایی در تفسیر این آیه شریفه می‌فرماید:
در این کلام نفی دین اجباری وجود دارد چرا که دین سلسله ای از معارف علمی است و به دنبال آن نیز اعمالی وجود دارد، در مجموع اعتقادات است که اعتقاد و ایمان از امور قلبیه است و اجبار و اکراه در امور قلبیه راهی ندارد اکراه تنها در اعمال ظاهری و افعال و حرکات بدنی و مادی اثر می‌کند- المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۳۴۳-۳۴۱٫
مهم‌ترین کارکرد و وظیفه نظام اسلامی فراهم آوردن زمینه‌ها و محیط و شرایط مناسب و مساعد برای رشد و شکوفایی استعدادها در جهت پذیرش حقایق دین همراه با انتخاب آزاد و اختیار افراد جامعه می‌باشد. از این رو نظام اسلامی تکثر سیاسی و تشکیل جناح‌ها، احزاب و تشکل‌های سیاسی مختلف را در چارچوب اصول و موازین قانون اساسی و مبانی دین پذیرفته و اعمال می‌نماید. به عنوان نمونه حضرت امام (ره) به قبول اختلافات در نظریات و عقاید سیاسی و فروعات ایدئولوژی اعتقاد داشتند و در کلامی می‌فرمایند:»کتب فقهای بزرگ اسلام پر است از اختلاف نظرها و سلیقه‌ها و برداشت‌ها در زمینه‌های مختلف نظامی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، عبادی و …« صحیفه نور، ج ۲۱، ص ۴۶ و ۴۷
بنابراین وحدت ایدئولوژیک، نمی‌تواند منظور اساسی از طرح مسئله وحدت توسط مسئولین نظام اسلامی باشد. وحدت تاکتیکی هم همین‌گونه، زیرا وحدت مطلوب نظام اسلامی نه تنها وحدت موقت، بلکه وحدتی عمیق و طولانی مدت است که با ایجاد انسجام وفاق و همدلی لازم، زمینه‌های پیشرفت همه جانبه در ابعاد مختلف و در رویارویی با مشکلات و موانع را به وجود آورد. مهم‌تر از آن اینکه ایجاد وحدت فی‌نفسه یک ارزش اسلامی و یکی از وظایف مهم مسلمانان است: همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و متفرق نشوید- سوره آل عمران، آیه .۱۰۳ آن نوع وحدت مطلوب از دیدگاه نظام اسلامی »وحدت استراتژیک« می‌باشد نه وحدت ایدئولوژیک و تاکتیکی. به عنوان نمونه حضرت امام (ره) در وحدت با اهل سنت وحدت روش و عمل و اتحاد بلند مدت و با تکیه بر عقاید مشترک … و نه همه عقاید را مد نظر داشتند. در پیامی که از حضرت امام (ره( به عنوان رهنمودهایی در تحکیم برادری نام گرفت، آمده است: مهم شناخت درست حکومت و جامعه است، که بر اساس آن نظام اسلامی می‌تواند به نفع مسلمانان برنامه ریزی کند که وحدت رویه و عمل ضروری است صحیفه نور، ج ۱۹، ص ۱۰۴
البته وحدت مطلوب تنها آن نیست که در عمل وحدت روش باشد و مخالفت‌های عملی در جامعه محقق نشود، بلکه در عقیده نیز به نحوی اشتراک و هماهنگی لازم است، به عنوان مثال اگر دو گروه سیاسی در جامعه اسلامی وجود داشته باشند که یکی اصولا عقیده دینی نداشته و ملحد باشد و گروه دیگر مسلمان و موحد، وحدت اهداف مبارزاتی و وحدت عملی آن‌ها را متحد واقعی نمی‌کند و اصولا بین این دو وحدت واقعی معنا ندارد و اگر وحدتی هم باشد، غالبا تاکتیکی است و تحقق وحدت استراتژیک دور از واقعیت است. حضرت امام (ره) به همین دلیل هرگز به کسانی که عقیده ضد دینی داشتند و رسما کمونیست بودند دست برادری نمی‌دادند و آنان را همراهان مبارزاتی خود قلمداد نمی‌کردند. -اندیشه‌های فقهی سیاسی امام خمینی (ره)، همان، ص ۲۵۱٫چند ماه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی از ایشان سؤال می‌شود که آیا شما علاقه‌ای یا اهمیتی به همکاری با عناصر مارکسیستی می‌دهید؟ ….
امام (ره) می‌فرمایند: هدف‌های ما با هدف‌های آن‌ها مختلف است، ما متکی بر اسلام هستیم و بر توحید و آن‌ها مخالف با هر دو آن هستند، احکام ما احکام اسلام است و آن‌ها اسلام را نمی‌پذیرند و لذا ما با آن‌ها نه تنها علاقه‌مند نیستیم که همکاری کنیم، که همکاری نداریم و نخواهیم داشت… -صحیفه نور، ج ۴ ص ۳۷
به عبارت دیگر؛ لازمه وحدت و همبستگی اجتماعی و سیاسی، حداقل اتحاد در عقیده توحیدی و اهداف اسلامی است. بسیاری از آیات قرآن، نشان دهنده آن هستند که مرز اتحاد »توحید« است و از این رو، مشرکان و کافران و منافقینی که بر محور غیرتوحید حرکت می‌کنند در وحدت دینی پذیرفته نخواهند شد. اکنون با توجه به مطالب فوق به عنوان نتیجه در خصوص سؤال باید گفت: که وحدت چه در سطح داخلی و بین تشکل‌های سیاسی و یا دو قشر حوزه و دانشگاه و …، و چه در سطح بین‌المللی و میان دولت‌ها و ملت‌های مسلمان تنها در چارچوب »عقیده توحیدی« و »اهداف اسلامی« که البته این دو رکن حتما باید در عملکردها و روش‌ها محوریت داشته باشد امکان پذیر خواهد بود و تمدن سازی اسلامی هم بر پایه همین نوع وحدت تشکیل و تداوم خواهد یافت و از انحراف، ناکارآمدی و انحطاط به دور خواهد ماند.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۲۵ دی ۱۳۹۲ ساعت ۱۱:۰۵ ق.ظ
