پدیده ناهنجارحاشیه نشینی در پایتخت فرهنگی آذربایجان

رضا اصغری
گروه اجتماعی: حاشیه نشینان اورمیه از امکانات اولیه زندگی هم چون آب، برق، گاز، تلفن و سیستم جمع آوری فاضلاب محروم بوده و طبق گفته تعدادی از ساکنین این مناطق به خبرنگار دورنانیوز، صدای این قشر کم برخوردار و آسیب پذیر جامعه آنچنان به گوش مسئولین نرسیده و تاکنون اقدام قابل توجهی جهت ساماندهی به وضعیت وخیم معیشتی آنان از سوی نهادهای ذی ربط صورت نگرفته است.
پدیده حاشیه‌ نشینی پدیده‌¬ای شهری است که با توجه به رشد شهرنشینی بی‌رویه در جهان، ایران و وجود مهاجرت‌های روستا ـ شهری شکل گرفته و گسترش یافته است. حاشیه‌ نشینی به عنوان برهم زننده تعادل فیزیکی شهرها، نشان‌دهنده توسعه ناموزون شهری و منطقه‌¬ای است و دغدغه بسیاری از متخصصین شهری، جامعه‌شناسان، معماران و غیره است.
منطقه حاشیه نشین، منطقه فقیرنشین اطراف شهرهای بزرگ است که به علت ارزانی زمین، افراد جذب آن می شوند ولی از امکانات لازم و کامل برای یک زندگی متعارف برخوردار نیستند.
صاحب نظران و کارشناسان مسائل شهری، تعاریف متعددی از حاشیه نشینی ارائه کرده اند. چارلز آبرامز حاشیه را فرآیند تصرف نواحی شهری به قصد تهیه مسکن دانسته و نیز حاشیه نشین را در معنای عام شامل تمام کسانی می داند که در محدوده اقتصادی شهر ساکن هستند، ولی جذب اقتصاد شهری نشده اند. بنا بر این تعریف، افراد ساکن در حاشیه شهرها نیازمند امکاناتی هستند که معمولا موفق به دریافت آنها نمی شوند. بر اساس آمارهای اعلام شده میزان وقوع جرم و بزه در حاشیه شهر ها و میان افراد حاشیه نشین، بیش از شهر ها و افراد شهرنشین است.
حاشیه نشین ها افرادی هستند که به دلیل عوامل رانش زادگاه خود و کمتر به دلیل عوامل جاذب شهری، زادگاه خویش را ترک می کنند و به شهر ها روی می آورند.
آنها به دلیل تطبیق نیافتن با محیط شهری از یک سو و بر اثر عوامل پسران شهری از سوی دیگر از محیط شهری پس زده می شوند و به تدریج به کانون های به هم پیوسته یا جدا از یکدیگر در قسمت هایی از شهر سکنی می گزینند به صورتی که محل سکونت و نوع مسکن آنها با محل سکونت متعارف شهری مغایر بوده و مالکیت آنها غالبا غصبی است و همچنین این افراد از نظر وضع فرهنگی و اقتصادی با جمعیت شهری تمایز دارند.
حدود ۳۰ سال قبل حاشیه نشینی شهری در ایران عمدتاً به شکل حلبی آباد ها و الونک نشینی بود. اما اکنون با استمرار مهاجرت های بی رویه بسط شهر گونه های نامنظم در جوار شهرهای بزرگ وکلان شهرها، حاشیه نشینی به عنوان نماد توسعه نیافتگی در حال توسعه است. شهرهای بزرگ کشورمان به علت جاذبه های اقتصادی و فرهنگی همواره آماج مهاجرت بوده اند وسرعت مهاجرت به اینگونه مناطق بی سابقه بوده است. از جمعیت ۹۵۰ میلیون نفری حاشیه نشین کنونی در جهان (۱۵ % جمعیت جهان ) حدود ? میلیون نفر آن در کشورمان زندگی می کنند (تقریباً ۱۰% کل جمعیت کشور ).
در کشور ما حدود ۵۰۰ هزار هکتار سکونتگاه غیر رسمی با حدود ۲۰ میلیون نفر جمعیت وجود دارد که این حجم از جامعه با مخاطرات فراوانی روبرو هستند ، طبق آمار وزارت بهداشت حاشیه نشینان جمعیتی حدود هشت میلیون نفر را شامل میشوند و طبق گزارش شهرداری تهران نیز حدود ۳۵ تا ۵۰ درصد جمعیت تهران در حاشیه نشینی ها زندگی میکنند.
وقتی به شهرهای بزرگ کشور همچون تهران، تبریز، شیراز و… توجه می کنیم ملاحظه می گردد که انبوهی از جمعیت در پی دسترسی به منابع مالی وشغل مناسب به این شهر ها پناه آورده اند اما بعلت عدم تمکن مالی حاشیه نشین شهرها شده اند وحیات آنها کاملاً وابسته به این شهرها است. غالباً حضور حاشیه نشین ها در برنامه ریزی ها محسوس نگردیده است و زمانی آنها مورد توجه قرار گرفته اند که مرتکب انحراف قابل توجهی شده باشند.
متقابلاً حاشیه نشین ها نیز بطور طبیعی اول حق خود را مطالبه می کنن وپس ازآن است که به وظایف خود در قبال شهروندی فکر می کنند.در شرایطی که حاشیه نشینی به عنوان یکی از مهم ترین و جدی ترین معضلات اجتماعی اکثر شهرهای بزرگ کشور مطرح است، آمار موجود حکایت از این دارد که این معضل اجتماعی در شهرستان اورمیه به عنوان مرکز استان آذربایجان غربی نمود چشمگیرتری دارد تا جایی که به گفته معاون عمرانی استاندار آذربایجان غربی، بیش از ۱۰۰هزار نفر از جمعیت این شهرستان محروم شمال غربی کشور، حاشیه نشین هستند.
استان آذربایجان غربی با ۷۲ محله که با مساحتی حدود ۲۵۰۰ هکتار جزو مناطق حاشیه نشین میباشد که از این میزان ۵۷۷ هکتار آن جزو محدوده شهر اورمیه میباشد.
عمده حاشیه نشینی در مناطق دو و سه شهرداری اورمیه در مناطقی نظیر اسلام‌آباد، علی‌آباد، حسین‌آباد، حاجی پیرلو، وکیل آباد، کوی لاله سالار، الواج و دیگاله و… است.
هر سال به جمعیت حاشیه نشینان اورمیه به میزان قابل توجهی اضافه می شود که بسیاری از مردم در نواحی حاشیه ای از امکانات اولیه زندگی محروم هستند و با توجه به محدود بودن امکانات شهری و افزایش جمعیت مناطق حاشیه ای، هر روز مشکلات اجتماعی این شهر بیشتر می شود.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ به دلیل وجود مشکلات اقتصادی، از اصلی ترین دلایل افزایش جمعیت حاشیه نشین اورمیه محسوب می شود که باعث توسعه بیش از اندازه حاشیه این شهر، بدون در نظر گرفتن مولفه های مورد نیاز زندگی شهری شده است.
در حال حاضر حاشیه نشینی به بزرگ ترین مشکل بزرگ شهر اورمیه تبدیل شده است و اگر فکری اصولی و ریشه ای برای حل این معضل بزرگ در این منطقه محروم صورت نگیرد، هر روز بر دامنه و میزان این مشکل افزوده می شود.
حاشیه نشینان اورمیه از امکانات اولیه زندگی هم چون آب، برق، گاز، تلفن و سیستم جمع آوری فاضلاب محروم بوده و طبق گفته تعدادی از ساکنین این مناطق به خبرنگار دورنانیوز، صدای این قشر کم برخوردار و آسیب پذیر جامعه آنچنان به گوش مسئولین نرسیده و تاکنون اقدام قابل توجهی جهت ساماندهی به وضعیت وخیم معیشتی آنان از سوی نهادهای ذی ربط صورت نگرفته است.
به گزارش دورنانیوز، ترویج تکدی گری، شیوع بیماری های خطرناک به سبب وضعیت بهداشتی نامناسب، افزایش جرم و جنایت و بزهکاری، اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر، افزایش فقر و فلاکت، ترویج خرید و فروش و استفاده از مشروبات الکلی، سرقت، نزاع های دسته جمعی و… از جمله عواقب جبران ناپذیر پدیده حاشیه نشینی است که هم در زمان حال و هم در آینده، شهر را با مشکلات، چالش ها و دغدغه های فراوانی روبه رو ساخته و تبدیل به یک بحران غیر قابل مهار میشود.
امام خیمنی (ره)، بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران در سخنانی خطاب به مسئولین کشور و در اهمیت توجه به مردمان حاشیه نشین فرموده اند: »این مستمندان و فقرا و دور افتاده ها در صف مقدم جامعه هستند و همین ها و همین زاغه نشین ها و همین حاشیه نشین ها و همین محرومان بودند که این انقلاب را به ثمر رساندند.«
از این رو لازم و ضروری است تا مسئولین و نهادهای مختلف، در لبیک به فرمان امام در رابطه با توجه به حاشیه نشینان، و با درک عواقب و مشکلات ناشی از این پدیده ناهنجار، عزم خود را جزم و در راستای بهبود وضعیت معیشتی نامناسب دهها هزار حاشیه نشین بزرگ شهر اورمیه، سیاست هایی را تبیین و اقداماتی را در دستور کار خود قرار دهند.
فراموش نکنیم، بیتوجهی و یا کم توجهی نسبت به موضوع روند افزایشی میزان جمعیت حاشیه نشین اورمیه، مطمانا آینده این شهر زیبای آذربایجانی را با خطری جدی مواجه ساخته و معضلات بسیاری را در حوضه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی گریبان گیر آن خواهد نمود.