واکاوي وضعيت کالا‌هاي اساسي پس از شروع حمله اسراييل به ايران

با شدت گرفتن تنش‌ها پس از حمله نظامي اسراييل به ايران و شکل‌گيري موجي از نگراني در ميان مردم نسبت به کمبود احتمالي کالا‌هاي اساسي، مقام‌هاي دولتي و فعالان بازار مي‌گويند زنجيره تأمين مواد غذايي در کشور کاملا پايدار است.
طبق اعلام بانک مرکزي، محمدرضا فرزين، رييس کل بانک مرکزي به منظور تقويت ذخاير کالا‌هاي اساسي کشور دستور تخصيص معادل يک ميليارد دلار ارز براي تامين واردات کالا‌هاي اساسي را صادر کرد.
طبق اعلام بانک مرکزي، (جمعه 23 خردادماه) به منظور تقويت هر چه بهتر ذخاير کالا‌هاي اساسي کشور، محمدرضا فرزين، رييس‌کل بانک مرکزي دستور تخصيص معادل يک ميليارد دلار ارز براي تامين واردات کالا‌هاي اساسي را صادر کرد که طي 24 ساعت گذشته بيش از 400 ميليون دلار آن، کارسازي شده و مابقي آن نيز طي روز‌هاي آينده تامين مي‌شود.
از طرف ديگر غلامرضا نوري قزلجه، وزير جهاد کشاورزي با تأکيد بر وجود ذخاير راهبردي کافي اعلام کرده است که هيچ نيازي به خريد هيجاني يا ذخيره‌سازي خانگي وجود ندارد.
در حالي که برخي شهروندان نسبت به امنيت غذايي کشور در شرايط بحراني ابراز نگراني مي‌کنند، اظهارات مسوولان نشان مي‌دهد بازار کالا‌هاي اساسي در باثبات‌ترين وضعيت سال‌هاي اخير قرار دارد. وزير جهاد کشاورزي اعلام کرده تأمين، توليد و توزيع کالا‌هاي ضروري با نظارت کامل و سرعت بالا در حال انجام است و دولت براي ترخيص سريع کالا‌ها و تأمين ارز مورد نياز واردکنندگان اقدامات ويژه‌اي را در دستور کار دارد.همچنين معاون برنامه‌ريزي و امور اقتصادي وزارت جهاد کشاورزي با تاکيد بر ادامه اختصاص ارز واردات برنج در سال جاري، گفت: اختلال در بازار برنج نداريم.
براساس مصوبه دولت ما 4 ماه از سال را با هدف حمايت از توليد و توليدکنندگان داخلي برنج شاهد توقف واردات برنج هستيم.
فعالان بازار نيز تأکيد دارند عرضه اقلامي نظير برنج، شکر، روغن، چاي و حبوبات بيش از ميزان تقاضاست و اصناف آمادگي کامل براي پاسخگويي به نياز بازار را دارند.
به گفته فعالان اين حوزه، تجربه بحران‌هاي گذشته مانند همه‌گيري کرونا نشان داده زنجيره تأمين کشور از تاب‌آوري بالايي برخوردار است و فعلا هيچ نشانه‌اي از کمبود يا اخلال ديده نمي‌شود.
زنجيره تأمين و توزيع در وضعيت باثبات
کنگري، رييس اتحاديه بنکداران استان تهران، تأکيد مي‌کند که وضعيت بازار مواد غذايي در شرايط باثباتي قرار دارد و هيچ گونه کمبودي در حوزه اقلام اساسي مشاهده نمي‌شود. او مي‌گويد: «در حال حاضر محصولات غذايي زيرمجموعه ما با مشارکت بيش از 2200 تاجر داراي مجوز، به وفور در حال عرضه است. خوشبختانه هيچ مشکلي از نظر تأمين يا توزيع وجود ندارد. در همين لحظه هم بايد در جلسه‌اي با محوريت صنعت و معدن حضور داشته باشيم که موضوع همان تأمين کالاهاست. تقاضا بسيار کمتر از عرضه است و استقبال خاصي هم وجود ندارد.«
کنگري با اشاره به نقش کليدي اصناف در تأمين نياز بازار ادامه مي‌دهد: »اصناف حدود 67 درصد جامعه را پوشش مي‌دهند و بخش عمده‌اي از تأمين کالا‌ها توسط همين اصناف صورت مي‌گيرد. تعاوني‌ها و فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي نيز حدود 22 تا 23 درصد تأمين را بر عهده دارند. حتي در صورت بروز مشکل در فروشگاه‌ها، بنکداران در کنار واحد‌هاي صنفي خرد هستند و هيچ نگراني از بابت کمبود کالا وجود ندارد.« او تأکيد مي‌کند: »از 23 هزار واحد صنفي خرد، حدود دو هزار واحد عمده‌فروش آنها را پشتيباني مي‌کنند. در جلسات اخير نيز موضوع تأمين و توليد بررسي شده و طبق گزارش‌ها، هر دو بخش در مسير طبيعي خود فعاليت مي‌کنند. هم تأمين، هم توليد و هم توزيع به خوبي در حال انجام است.«رييس اتحاديه بنکداران به تجربه دوران کرونا اشاره کرده و مي‌گويد: »در آن زمان نيز بنکداران در کنار مردم بودند و اجازه ندادند کمبودي در بازار احساس شود. امروز همچنين وضعيتي برقرار است. تنها در مورد روغن، مدتي محدوديت عرضه داشتيم که اين مشکل نيز مرتفع شده و طي يکي‌دو روز آينده، اين کالا بيش از نياز وارد بازار مي‌شود.«
او در ادامه به وضعيت ساير کالا‌ها اشاره مي‌کند: »در مورد برنج، شکر، حبوبات، ماکاروني و چاي نيز هيچ کمبودي نداريم. عرضه اين اقلام دو برابر تقاضاست و تمامي بنکداران و عمده‌فروشان، کالا را به ميزان کافي در اختيار دارند و در روال طبيعي آن را عرضه مي‌کنند.»
کنگري با تأکيد بر وجود ذخاير کافي در انبار‌ها خاطرنشان مي‌کند: «تا زماني که در بخش تأمين و توليد مشکلي ايجاد نشود، بازار با هيچ بحران خاصي مواجه نخواهد شد. حتي اگر مشکلي هم پيش بيايد، اصناف توانايي پوشش نياز بازار تا دو الي سه ماه را دارند.»
او همچنين از ارائه پيشنهاد‌هايي براي تسريع در ترخيص کالا‌هاي اساسي از گمرک خبر مي‌دهد و مي‌گويد: «هدف ما اين است که توليدکنندگان و تأمين‌کنندگان در فرآيند توليد دچار اختلال نشوند. خوشبختانه در جلساتي که با حضور اين فعالان برگزار شده، همگي رضايت کامل خود را اعلام کرده‌اند.»
اکبر فتحي، معاون برنامه‌ريزي و اقتصادي وزير جهاد کشاورزي نيز ضمن تأييد وضعيت مطلوب ذخاير کالا‌هاي اساسي تأکيد کرد که اطلاعات دقيق مربوط به ميزان اين ذخاير «محرمانه» است و در اختيار عموم قرار نمي‌گيرد. اين موضع‌گيري، اگر چه مؤيد ثبات فعلي در تأمين کالاهاست، اما حاوي نوعي احتياط در اطلاع‌رساني درباره جزييات ذخاير استراتژيک کشور نيز هست.
تأمين مواد اوليه، مهم‌ترين اولويت
آرمان خالقي، دبيرکل خانه صنعت، معدن و تجارت، تاب‌آوري صنعت غذا در ايران را مطلوب ارزيابي مي‌کند و مي‌گويد: «تاب‌آوري به معناي توان بازگشت صنعت به وضعيت عادي يا حتي بهتر پس از مواجهه با شوک‌ها، نوسانات بازار و بحران‌هاست. در حال حاضر، صنعت غذا همچنان در شرايطي فعاليت مي‌کند که تفاوت محسوسي نسبت به حالت عادي ندارد.
خوشبختانه تاکنون آسيبي جدي به اين بخش وارد نشده و ظرفيت توليد حفظ شده است.» خالقي ادامه مي‌دهد: »صنايع غذايي کشور معمولا با ذخاير مواد اوليه‌اي که دارند، امکان ادامه توليد براي يک تا دو ماه را دارند. بنابراين، فعلا خللي در روند توليد مشاهده نمي‌شود. البته مهم‌ترين نکته در ادامه مسير، تداوم تأمين مواد اوليه است؛ خوشبختانه بخش کشاورزي و واردات مواد اوليه‌اي که وابسته به آن است، تاکنون آسيب نديده‌اند.« او در پاسخ به اين پرسش که آيا در شرايط فعلي بهتر نيست صادرات صنايع غذايي متوقف شود، مي‌گويد: »در دوره جنگ تحميلي هم با وجود تهديد‌هايي مانند حمله به کشتي‌ها، کشور توانسته نياز غذايي مردم را تأمين کند. اکنون هم وضعيت به مراتب بهتر است. بخش بزرگي از سبد غذايي مردم شامل گوشت قرمز، مرغ، نان، برنج، روغن و ساير اقلام، در داخل توليد مي‌شود.
توزيع صنايع غذايي در کشور پراکندگي بالايي دارد و به يک يا دو واحد وابسته نيست. بنابراين، از ضريب اطمينان بالايي برخوردار هستيم.«
خالقي با اشاره به ظرفيت مازاد بسياري از واحد‌هاي توليدي تأکيد مي‌کند: »اگر يک يا چند واحد دچار مشکل شوند، ساير واحد‌ها مي‌توانند جاي خالي را پر کنند. امنيت غذايي کشور در شرايط فعلي شکننده نيست و تاب‌آوري خوبي در اين بخش وجود دارد.«وي درخصوص ذخاير استراتژيک غذايي نيز اظهار مي‌دارد: »ذخاير استراتژيک براي مدت معقولي پاسخگوي نياز کشور است. البته بايد توجه داشت که اين ذخاير فقط براي شرايط خاص تعريف مي‌شوند و نبايد به روال عادي مصرف تبديل شوند. فعلا در روند جاري بازار، هيچ خللي ديده نمي‌شود.«
خالقي در پاسخ به اين پرسش که دولت براي تأمين نياز بازار چه رويکردي را بايد در پيش بگيرد، توضيح مي‌دهد: «دولت بايد براي پاسخگويي به تقاضاي بازار، برنامه‌ريزي دقيق داشته باشد. به‌ويژه در زمينه نهاده‌هاي دامي مثل کنجاله که براي دامداري‌ها و مرغداري‌ها ضروري‌اند، ثبت سفارش‌ها بايد به موقع انجام شود. سرعت در ترخيص کالا‌ها نيز حياتي است؛ نبايد کالا‌ها در گمرکات يا کشتي‌ها معطل بمانند. شرايط فعلي، ويژه است و نبايد با روال عادي با آن برخورد شود.«
او ادامه مي‌دهد: »دولت بايد بروکراسي اداري را کاهش بدهد و از بخش خصوصي به عنوان شريک استراتژيک خود در تأمين امنيت غذايي استفاده کند. بازرگانان و توليدکنندگان نياز به حمايت فوري دارند تا بتوانند مواد اوليه را سريع‌تر وارد و انبار کنند.»خالقي درباره موانع داخلي که بايد سريعا رفع شود، تأکيد مي‌کند: «بروکراسي بزرگ‌ترين مانع فعلي است؛ از ثبت سفارش گرفته تا ترخيص، حمل، آزمايش و تسويه مالي، همه اين مراحل نيازمند سرعت عمل بالا هستند. بايد در صدور مجوزها، انجام آزمايش‌هاي استاندارد و ترخيص موقت کالا‌ها تسهيلگري بيشتري انجام شود.«
او همچنين بر لزوم حمايت جدي از دامداران و توليدکنندگان داخلي براي تأمين نياز‌هاي پروتئيني کشور تأکيد مي‌کند و مي‌افزايد: «در شرايط خاص امروز، بايد سناريو‌هاي مختلف را پيش‌بيني کنيم و براي هر کدام از قبل راهکار داشته باشيم.
اگر تأمين برق يا انرژي مختل شود، صنايع غذايي به‌شدت آسيب‌پذير مي‌شوند. پس بايد تجهيزات، زيرساخت‌ها و منابع مورد نياز را از پيش تقويت کنيم« خالقي در پايان مي‌گويد: »امنيت غذايي فعلا در وضعيت با ثباتي قرار دارد، اما اين به معناي بي‌نيازي از برنامه‌ريزي نيست. دولت بايد با نگاه ويژه، نقش حمايتي خود را تقويت کند تا صنايع غذايي کشور براي هر سناريويي آماده باشند.«
ذخاير کالا‌هاي اساسي در سطح مطلوب
پيمان فلسفي، نايب‌رييس کميسيون کشاورزي نيز با اشاره به وضعيت محصولات اساسي و راهبردي بخش کشاورزي، اطمينان داد که هيچ‌گونه نگراني در زمينه امنيت غذايي کشور در شرايط فعلي وجود ندارد. به گفته فلسفي، بر اساس گزارش‌هاي وزارت جهاد کشاورزي، ذخاير راهبردي کشور در خصوص کالا‌هاي اساسي از جمله غلات مانند گندم، جو، ذرت، و همچنين نهاده‌هاي دامي، روغن، گوشت و ساير اقلام کليدي از ماه‌ها پيش پيش‌بيني و تأمين شده است. در حال حاضر به‌ميزان کافي ذخيره در انبار‌هاي استراتژيک وجود دارد که نياز کشور را براي ماه‌هاي آينده پاسخگو خواهد بود.
او ادامه داد: بخشي از کالا‌هاي اساسي وارداتي نيز هم‌اکنون در گمرکات کشور موجود هستند و فرآيند ترخيص آنها در دستور کار قرار گرفته است. به دستگاه‌هاي ذي‌ربط از جمله گمرک و وزارت اقتصاد تأکيد شده که ترخيص اين کالا‌ها با اولويت بالا و در اسرع وقت انجام شود.
تسهيل در تأمين ارز وارداتي
فلسفي با اشاره به تامين ارز از سوي بانک مرکزي گفت: بانک مرکزي و وزارت جهاد کشاورزي تمهيدات لازم را براي تخصيص ارز به واردکنندگان کالا‌هاي اساسي در نظر گرفته‌اند. طي روز‌هاي اخير نيز اطلاع داده شده که پرداخت ارز به واردکنندگاني که در ماه‌هاي گذشته اقدام به واردات کرده‌اند، در حال انجام است و روند تخصيص با سرعت بيشتري ادامه دارد.
او ادامه داد: بخش قابل‌توجهي از نياز کشور از طريق توليد داخلي تأمين مي‌شود. براي حفظ اين روند، حمايت مستمر از کشاورزان، دامداران و توليدکنندگان الزامي است. وزارت جهاد کشاورزي اعلام کرده که با برنامه‌ريزي‌هاي صورت گرفته، تمامي پيش‌بيني‌هاي لازم براي مديريت تأمين کالا‌هاي اساسي انجام شده و اين روند به خوبي ادامه دارد.
پيش‌بيني شش‌ماهه براي ذخاير راهبردي
به گفته فلسفي ذخاير راهبردي معمولا براي دوره شش‌ماهه تعريف مي‌شود و در حال حاضر اين پيش‌بيني‌ها به‌صورت کامل انجام شده است. با تداوم فرآيند‌هاي تأمين و ذخيره‌سازي، براي ماه‌هاي آتي نيز نگراني وجود ندارد.
او افزود: تأمين ذخاير استراتژيک، فرآيندي مداوم است و حتي در شرايط بحراني جهاني مانند جنگ‌هاي منطقه‌اي و محدوديت‌هاي حمل‌ونقل هوايي نيز ادامه دارد. عمده واردات کشور از طريق مرز‌هاي دريايي انجام مي‌شود که براي آنها نيز تمهيدات لازم انديشيده شده است.
واردات يا توليد؟
به گفته فلسفي در شرايط اقتصاد مقاومتي، تمرکز اصلي بايد بر حمايت از توليد داخلي باشد. واردات زماني توجيه دارد که نياز کشور قابل تأمين از داخل نباشد. هرچه توليد داخلي تقويت شود، وابستگي به واردات کاهش مي‌يابد.
او افزود: در همين راستا بايد از کشاورزان، دامداران و توليدکنندگان حمايت بيشتري به عمل آيد. برخي کالا‌ها مانند گوشت، به طور سنتي صادر نمي‌شوند و اولويت، تأمين نياز داخل است. در مورد کالا‌هايي که در گذشته نيز صادرات چنداني نداشته‌اند، مانند گوشت و مرغ، فعلا تمرکز بايد بر تأمين بازار داخلي باشد.
ادامه صادرات محصولات غيراستراتژيک
فلسفي توضيح داد: در خصوص صادرات محصولاتي مانند پسته، خرما، زعفران و سبزيجات، چون اين اقلام کالا‌هاي اساسي و راهبردي محسوب نمي‌شوند، صادرات آنها همچنان مي‌تواند ادامه يابد. اين محصولات براي کشور ارزآوري دارند و از توليدات مازاد داخلي محسوب مي‌شوند. به گفته فلسفي در مورد محصولات کشاورزي مانند سبزي، صيفي‌جات، سيب‌زميني، پياز، گوجه و خيار نيز با توجه به اينکه جزو کالا‌هاي اساسي نيستند و توليد داخل براي آنها کافي است، دليلي براي ممنوعيت صادرات آنها وجود ندارد. صادرات اين محصولات مي‌تواند بخشي از ارز مورد نياز کشور را تأمين کند.
به گزارش آراز آذربايجان به نقل ا ز اقتصاد24، او افزود: صادرات کالا‌هايي که مستقيما به سفره مردم مربوط مي‌شوند، بايد با حساب و کتاب دقيق، نظارت و بر اساس اولويت نياز داخل انجام شود. ابتدا بايد ذخاير راهبردي کشور تأمين و مازاد آن در مسير صادرات قرار بگيرد. فلسفي در پايان گفت: شبکه توزيع کالا‌ها بايد عملکرد موثر و منظمي داشته باشد تا در سطح فروشگاه‌ها و مراکز توزيع هيچ‌گونه کمبودي احساس نشود. در صورت مشاهده هرگونه خلأ يا اختلال، مردم بايد موضوع را به سرعت اطلاع بدهند تا سريعا پيگيري و جبران شود.
Azazarbaijan.aghtesadi@gmail.com