نه لرگوروبسن اورمو
اکبرسعادت
آنادیلیمیز:اورمیه فارسجا،شهر ارومیه( اورمیه شهریستانیندا یئرلشیبدیر.) ۱۳۹۰جی نوفوس ساییسی اساسیندا، ۹??،۲۲۸ نفر اهالیسی وار ایمیش. بو شهر غربی آزربایجان اوستانی و اورمیه شهریستانینین مرکزی دیر. اورمیه شهری آذربایجانین تاریخی مدنیت مرکزلریندن ساییلیر بو شهر نادیرشاهین اولوموندن سونرا هابئله آزادخان افغان و فتحعلی خان افشار ارشلو اونلاری حوکومت مرکزی آذربایجانایمیش. کریمخان زند ۱۳۷۷ جی قمری ایلده بو شهرین ارکینده جلوس ائدرک اوزون وکیل الرعایا اوخودو امامقلی خان بیگلربیگی افشار آدلانمیش آذربایجان سرداری کریمخانین اولوموندن سونرا آذربایجان منطقه سینی الینه آلاراق بو شهرده حکومتین باشلادی آغا محمدخان قاجار ۱۲۱۰ جی قمری ایلده بو شهر ده جلوس ائدیب باشینا سلطنت تاجی قویدو هابئله بو شهر ۱۱۹۷ جی قمری ایلدن ۱۶ ایله چان آدلانان افشاریان اورمی دئولتین آذربایجان و قفقاز منطقه سینده مرکزی اولاراق دارالاماره آدلانیردی
شهرین اهالی‌سینین چوخو آذربایجان تورکو دورلر و آزربایجان تورکجه‌سینده دانیشیرلار.اورمیه اهالی‌سینین ???دان آرتیغی تورک دورلر؛ کوردلر، آسوری‌لر و ائرمنی‌لر ده بوشهرده یاشاییرلار. ???۵ده گوتورولن آمار اساسیندا اورمیه‌نین قومیت آماری بئله دیر: %۸۵٫۷ تورک، ????? %۱۰٫۵کورد، ???? %۱٫۷آسوری،%۱٫۶ ???? فارس،% ????۰٫۵ ائرمنی.
اورمیه شهرین کوردلری شکاک طایفاسی‌لا تانیلیر و ایکی بویوک بولومو تشکیل ائدیلر »عبدوی«و »ممدوی« کی اصل‌ده میلانی طایفالاریندان ساییلیرلار و دیللری کورمانجی کوردوجه‌سی دیر. بو ائلاتلار اصل‌ده تورکیه‌نین دیاربکر منطقه‌سیندن کؤچوب گلیب‌لر.. شکاک طایفالارین نئچه دسته‌سی ده قره‌قوْیونلو تورکمانلار ایله، صفویه دوره‌سینده، عوثمانلی ایمپیراتورلوغون غربی (شرقی آنادولو) منطقه‌لریندن کؤچوب گلیب‌لر.
ایسلام‌دان اونجه:او کی بلی دیر سوزلرده و ناغیل‌لاردا بو بلده »ترک بن یافث«ین اولادلارینین بیرینین الی ایله دوزلمیش شهر دیر. آما سند اوزو ایله بوُ شهرین آدی سندلی و تحقیق‌لی موشخّص اولمویوب‌دور.عمومیت له اورمیه بولگه سینده بوتون کول تپه لر بو شهرین تاریخینی حکایت ائدیرلر اورمیه یاخینلیغیندا نئچه یوز لر کول تپه وار کی اونلاردان ان اونملی لری گوی تپه ده دیر که اونون اساسیندا بو بولگه دن گیل گمیش نقوش لی بیر مجسمه و آبیده لر تاپیلیب دیر . اورمیه شهری‌نین تاریخی چوخ قدیم دوورلردن بیر چوخ یئرلی و خاریجی تاریخ‌چی‌لرین دیققتینی جلب ائتمیش‌دیر. تاریخ‌چی‌لر اوز اثرلرینده اورمیه شهری‌نین تاریخی حاقیندا قیمت‌لی معلومات‌لار وئرمیش‌لر.
انوشیروان ساسانلی واقتی، بیر دسته خزر تورکلریندن، دربنددن مملکته گیردیلر. خزرلر یوخسوزلوق‌دان انوشیروانا نامه گوندرمیشدی‌لر؛ انوشیروان اوْنلارین قوْرخمامازلیغی‌نا گوره و رومون خزرلرین نیظامی گوج‌لرین ایشلتمک قورخوسوندان، خزرلره گیریش ایجازه‌سی وئردی. بو دسته‌نین سایی ۵۳ مین نفر یازیلیب‌دیر. انوشیروان خزرلرین هر دسته‌سینه اوزلریندن بویوک سئچیب، بیر دسته‌نی سیرجانا و بیر دسته‌نی آلانا (سرابا) گوندریب، بیر دسته‌نی ده آذربایجان‌دا یئرلشدیردی. آذربایجان رومون مرزی اولماغینا گوره، انوشیروان بو دسته‌نین نیظامی گوجون روُمون علیهینه ایشلتدی.اورمیه شهری‌نین روم مرزی‌نه یاخین اوْلماسینا گوره، بیر دسته خزر تورکلریندن اورمیه‌نین شهرینده و اطرافیندا یئرلشدی‌لر. اورمیه‌نین ان قدیمی محله‌سی اوْنلارین آدینا، »خزران« آدلانیب‌دیر.
سلجوق لار:سلجوق لار ایلک دفعه ائلیه بیلدیلر اورمیه سونرا تبریزی ۵۸۷ جی قمری ایلده اولان آق سنقرلولار اراضی سیندن چیخاردیب اورلرینین کی ائده لر تکجه بو ایل لرده مراغه شهری آق سنقرلولار الینده قالاراق ۵۲۶ جی ایل ده امیر حاجب تاتار اورمیه نی محکم ائدیب سولطان امرینه گئچدی ۵۴۴ جی قمری ایل ده اورمیه شهری ملک محمد بن محمود بن محمد الیندیمیش ۵۸۰ جی قمری ایلده و اتابک محمد جهان پهلوان زامانی اورمیه ده اولان اوچ گونبز مقبره سی بیناسی تیکیلدی.
آذربایجان آتابی لری:اورمیه و اشنویه شهرلرین علاءالدین کورپه ارسلانا باغیشلاننادان سونرا اورمیه شهری علاءالدینین یئرلری حسابا گلدی و معلوم دئییل بو دوروم هاواقتا چان داوامی واریمیش یئددی جی یوز ایلین اول لرینده اورمیه شهرین حکومتی مظفرالدین اوزبی بن جهان پهلوان سلجوق آتابی ین الینده ایمیش بو دوره ده سلجوق لار ایمپراطورلوغو کوکدن داغیلدی و آتابی لر هربیری بیر بولومه صاحاب چیخدیلار اوزبی جهان پهلوان چوخلو چالیشیب اورمیه منطقه سینده امنیت یارادسین.
آق سنقرلولار:آق سنقرلولار ایکی فرقیلی دوره ده واریلق لاری ثبت اولونموش دیر اورمیه شهری او زامان کی آق سنقر الینده ایمیش ایلدگز سلجوقی وقتینه قدر و ایکی جی دور دا علاءالدین کورپه ارسلان و مظفرالدین گوگبری اربیل شهرین حاکیمی ایله بیرلیکده ۶۰۲ جی قمری ایلده اونون و ابوبکر ایلدگز آراسیندا ساواش دوشوب نتیجه ده مظفرالدین گوگبری ساواش دان ال چکیب علاءالدین صلح ائتمگه مجبور اولوب ابوبکر ایلدگز الدن گئتمیش مراغه شهرین عوضینه اورمیه و اشنویه شهرلری علاءالدینه وئردی علاءالدین بیر یاخشی آد و عادیل و هنر سئون کیشی دیر ونظامی گنجوی اوز بهرام نامه سین علاءالدین آدینا اوخویوب نظامی گنجوی اوز بهرام نامه سین علاءالدین آدینا اوخویوب
خوارزم شاهلار:۱۲ جی میلادی ایل لرین اول لرینده اورمیه شهرینده آدلانان یئوه تورکمانلاری مسکن لری واریمیش نفوس لاری اوقدریمیش کی ائلیه بیلرمیش لر ۱۰ مین نفر دویوشمک اوچون عسکر حاضیرلایالار اورمیه شهرینده یاشییان یئوه لر سلیمانشاه یئوه لریندن آیری بیر بولوم دیلر و اوندان هئچ سوز آپارمیردیلار و دئمک یول کسنلیق و قونشو توپراقلارینا حمله ائتمک له اونلارین اورک لرینده قورخور یاراتمیشدیلار هابئله اورمیه دن علاوه اشنویه شهری ده اللرینده اولاراق خوی شهریندن ده خراج الیردیلار سوندا جلال الدین خوارزم شاه خانیمینین ایستگی اساسدا در سال۶۲۳ ???ق/????۱۲۲۶م یئوه لره حمله ائدیب اونلاری بیر چوخلارین اولدوروب خانواده لرین اسیر ائدیب و وار یوخ لارین دا غنیمته آپاردیلار بو وارلیق لار او قدر چوخویموش کی ۳۰ مین درهم گلجک جلال الدینین خزانه سینه یئتیشدی.
موغول لار:???ق/۱۲۳۰-۱۲۳۱م ایل ده جلال الدیم خوارزم شاه ائله کی موغول لارین فشاریندا معروض قالیر قیش فصلین اورمیه و اشنویه ده گئچیدیر جلال الدین نئچه موغول لاریندا دان ساواش ائدرک خوی شهریندن دیاربکره گئدیب و میافارقین داغ لاریندا کوردلرین الیله اولدورولور.
تیموری‌لر:۸۰۲ق‌ده امیرتیمور، اورمیه‌نین حوکومتین، ع?صیان ائتمیش کوردلر و ائلاتین موقابیله‌سینه گوره گرگین‌بئیگ اوْصالی افشارا تاپیشیردی. الامه سلطان اوْصالی و یادگار سلطان اوْصالی، گرگین‌بئیگین اوغوللاری اوزون‌دن سونرا اورمیه‌نین حوکومتینه چاتدیلار. اورمولو افشار طایفالارین آراسیندا خوصوصا اوصالی ائلین شفاهی تاریخ لرینده گرگین بیگ اوصالو تورکجه: قورد اوصالی آدیلا تانینمیش دیر.
صفوی لر:صفویه‌نین اول‌لرینده، شاه اسماعیل واقتی، اول‌ده اورمیه‌نین حوکومتی سلطان‌ذوالقدر قاجار الینده ایمیش. اوندان سونرا گوگجه سلطان قاجار اورمیه‌نین والی‌لیگینه قویولدو. شاه اسماعیل واقتی صارم‌بیگ مکری اورمیه شهرینه هوجوم چکیب بایرام‌خان قرامانلو و خادم‌بیگ خلیفه‌الخلفا طرفیندن اونا قارشی چیخیلدی. بو جنگ‌ده عبدی‌بیگ شاملو دورمیش‌خان‌ین آتاسی هابئله ساروعلی مردار تکلو اولدورولدولر، سانکی اورمیه ایل‌لرجه عثمانی طرفیندن توکولن کوردلرین الیندن قورتولدو. صفویه واقتی اورمیه شهری کوردلرین هوجومونا معروض قالیردی. ۹۸۷جی ایلی چوخ پیس و خطرلی ایل ایدی؛ نئجه کی کورد عشیرت‌لری و عثمانی عسکرلری اورمیه‌یه هوجوم چکیب حسین‌خان سلطان خبوشلو و محمد‌سلطان روملونون باشینا توکولوب، قیزیلباش‌لاری شیکست وئرندن سونرا خوی و سلماس شهرلرینه‌چن اللرینه آلدیلار. کوردلرین بو هوجوموندا اورمیه شهری کوکدن خارابا اولوب اهالیسی کوچمگه مجبور اولدولار. شاه طهماسب و شاه عباس زامانی علیمرادخان افشار و سبحان وئردی‌خان اورمیه‌نین حاکیمی ایدی‌لر. سونرالار ۱۰۳۵جی ایلده دم‌دم قالاسی اورمیه نین حاکیم نشین قلعه سی اولوب و امیرخان برادوستی منطقه نین حاکیمی اولدو اونجه بو منطقه افشارلار و قیزیلباش لار الیندیمیش سونرا افشار ائلی شاه‌عباس‌دان اورمیه شهری ایسته‌دیگی اساسدا، اورمیه شهرینده مسکن سالاراق حوکومت اونلارین الینده ایمیش.
افشارلار:نادرشاه افشار سلطنتی‌نین باشلانغیچیندا، بلباس کوردلری اورمیه حوکومتی‌نین بعضی منطقه‌لرینه حمله ائتدیلر، آما سوْن‌دا نادرشاه افشار قووه‌لریندن شیکست یئدی‌لر.
زند:بلباس کوردلری کریمخان زنددن کی آذربایجانی توتموشدو ایطاعت ائله‌میردی‌لر؛ بونا گوره فتحعلی‌خان افشار ارشلو، اورمیه‌نین حاکیمی، اوْنلاری قیردی.
قاجار:شیخ عبیدالله جریانیندا، کوردلر اورمیه شهرینه حمله گتیردیلر. او زامان اقبال‌الدوله افشار اورمیه‌نین حاکیمی ایدی. اقبال‌الدوله افشار ایله اورمیه اهالیسی کوردلر قاباغیندا دایاندی‌لار. بیر مودت ساوشدان سوْنرا شیخ عبیدالله، تیمورپاشاخان بایات و حمزه میرزانین گلمگین ائشیدیب، عسگرآباد کندینه حمله ائدیب اهالی‌سینی اولدورلو. آخیردا شیخ عبیدالله، تیمورپاشاخان‌دان شیکست یئییب عوثمانلی‌یا قاچدی. عوثمانلی‌لار شیخ عبیداللهی توُتوب مکّه‌یه تبعید ائتدیلر.
مشروطیت اینقیلابیندا، مشروطه‌چیلر اورمیه‌ده ده انجومن قوردولار. اورمیه مشروطه‌چیلری‌نین باشچی‌سی مشهدی اسماعیل افشار و مشهدی باقرخان ایدی‌لار. مشروطه زامانی کوردلرین تالان‌لیق‌لاری اورمیه‌یه چوْخلو اذیت یاراتمیشدی.
موعاصیر تاریخ:اورمو شهری ایران دا بیرنجی شهری دیر کی ۲ بهمن ده بیرنجی دفعه ایران دا قیام مسلحانه رژیم پهلوی دن ائدیب لر بو ایشین باشچی سی اورمیه شهرینده شیخ غلامرضا حسنی اورمیه الیله اداره اولونوردی. ایران انقلابیندان سونرا کوردلر سنار مامدی باشچی سی ایله اورمیه شهرینه هجوم چکیب و اورمیه شهرین توتماق ایستیرلر بو خبر اورمیه شهرینده قورخو یارالدیب و خالقین بیر چوخو ائو ائشیگین بوشاتماغا چالیشیب و شهردن چیخدیلار. کوردلر اورمیه شهرینه گیرنده حسنی امریله اولان سیلاح لی نیرولار اونلاری محاصیره ائدیب و اونلاری قایتارماغا مجبور ائله دیلر.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۱۴ مرداد ۱۳۹۴ ساعت ۵:۲۰ ق.ظ
