محله های قدیمی ارومیه یادآورتاریخ هزار ساله شهر

گروه جامعه:ارومیه دیار سبز و باستانی است با تاک های انگور و باغات میوه هایی که یاد بهشت برین را در ذهن متجسم می نماید و در کنار دریاچه ایی که همچون گوهری بر تارک منطقه می درخشد، قرار گرفته است، هریک از محله های این شهر یادمانی از مردمانی غیور و آگاه و مهربان که به قدمت تاریخی هزاران ساله می رسد.محله هایی همچون هفت آسیاب، گؤل اوستو، نوو گئچر، عسگرخان، چالا باشی، جارچی باشی، وکیل باشی، شیخ تپه، عرشلو و دوققوز پلهکه نام آنها از ریشه های تاریخی واتفاقاتی که در دوران گذشته بر آنها تحمیل شده، نشأت گفته است.
*هفت آسیاب
هفت آسیاب محله ای قدیمی است که در زمان نادرشاه هفت آسیاب از محله هندوها در نزدیکی محله عسگرخان فعلی تا این محله برای سپاه وی نادر ساخته شده و هفتمین آنها در این محله بنا نهاده شد و پس از آن به هفت آسیاب «یئددی دگیرمان» یا یئددینجی دگیرمان شهرت یافت.
*گؤل اوستو
در زمان قدیم در این میدان چشمه های بزرگی بودند که این چشمه ها به ترکی به نام گؤل شناخته می شوند و این امر عنوان گول اوستو را برای این میدان به ارمغان آورد.
*نوو گئچر
این قسمت از شهر اکنون پنجراه نامیده می شود، نوو گئچر در امتداد گؤل اوستو قرار دارد که از دو کلمه ترکی “نوو” به معنای محل تقسیم و انتقال آب (ناودان که در پشت بام ساختمان ها است از همین ریشه است) و “گئچر” به معنای محل عبور تشکیل شده است.
آب شهر از گؤل اوستو به نوو گئچر سرازیر شده و از آنجا به مناطق مختلف شهر منتقل می شد که بدین سبب نام نوو گئچر را به این منطقه داده اند.
*عسگرخان
این منطقه قدیمی شهر که یکی از دروازه های هشت گانه اورمیه بوده است با نام یکی از سرداران رشید و وطن پرست طایفه بزرگ افشار بنام «عسگرخان» که اولین سفیر ایران در فرانسه بود، نامگذاری شده که خوشبختانه تاکنون نیز نام اصلی خود را حفظ کرده است،در سال ۱۲۱۸ ه.ق عسگرخان فرمانده لشگر ارومیه بود که در جنگ با روس ها در ایروان، باکو، گنجه و نخجوان طایفه افشار و دلاوران اورمیه ایی به سرکردگی عسگرخان رشادت های زیادی از خود نشان دادند و سپس نیز در همین دروازه عسگرخان در مقابل مهاجمان و یاغیان تالانگر که از عشایر کرد بودند شهر را حفظ کردند.عسگرخان در ۸رجب ۱۲۴۹ ه.ق وفات کردند.
* چالا باشی
این منطقه از شهر اکنون به »چهاربخش« تغییر نام یافته است که از دو کلمه ترکی »چالا«به معنای »گودی« و »چاله و باشی« به معنای »سر« تشکیل شده است، در زمان جنگهای عثمانی و صفویه مردم و لشگریان در این منطقه از شهر که مسیر حمله عثمانی به ارومیه بود با حفر چاله و خندقهایی اقدام به دفاع از شهر کرده اند که به همین جهت این منطقه با عنوان چالا باشی خوانده می شد.
*جارچی باشی
این منطقه از شهر که در قدیم محل استقرار و مکان اصلی اطلاع رسانی جارچیان شهر بود که در مواقع لزوم با دستوراتی که دریافت میکردند مسائل مختلف و مهم را بوسیله جار کشیدن در کوی و برزن به اطلاع مردم میرساندند که به همین جهت این محله که اکنون در خیابان شهید باکری قرار گرفته است جارچی باشی نامیده شده است.
*وکیل باشی
این محله نیز در خیابان شهید باکری قرار گرفته که در روزگاران گذشته محل سکونت وکلا و داروغه و قاضی شهر بوده است.
*شیخ تپه
یکی از مناطق زیبا و اصلی شهر بصورت تپه ایی بزرگ است که پارک جنگلی نیز در این منطقه قرار دارد. در سال ۱۲۹۷ ه.ق شیخ عبیداله شمزینانی از رهبران فرقه نقش بندیه که کرد زبان بود از ترکیه به خاک غرب آذربایجان و ارومیه حمله کرد و غارتگری ها و جنایات و قتل عام های فجیع و دهشت باری در اورمیه، سلماس، سویوق بولاق (مهاباد) و قوشاچای (میاندوآب) انجام داد که تاریخ از بازگویی آنها شرمسار و دردآلود است.شیخ عبیداله در تپه های منطقه ایی که اکنون شیخ تپه نامیده می شود، شهر را مورد هدف قرار میداد و در این منطقه از شهر نیز ساکن بوده است که از آن تاریخ تاکنون آن منطقه را شیخ تپه نامیده اند.
*عرشلو
این منطقه که با بافتی روستایی در بافت جدید شهر در مابین خیابانهای البرز، میثم و فرهنگیان قرار دارد نام یکی از طایفه های قدیمی ترک ها است. “عره ش” در ترکی به معنای واحد طول (از مرفق الی نوک انگشتان) بکار می رود.
*دوققوز پله
یخچال دوققوز پله در محله ای قدیمی به عسگرخان و در کنار نهر کوچکی به نام دره چای در شهر ارومیه قرار دارد که البته محله ایی نیز به همین نام در آن نقطه از شهر موجود است.دوققوز در ترکی به معنای نه (۹) است که عدد ۹ در ترکی جزو اعداد مقدس و معنی دار است که در بسیاری از آثار باستانی آذربایجان به عدد ۹ برمی خوریم. تا قبل از گسترش شهر به صورت فعلی، اهالی ارومیه از این یخچال بعنوان محل نگهداری یخ استفاده می کردند و نیز مراسم چهارشنبه سوری را در کنار حوضچه ای که آب نهر به آن می ریخت و فاصله اش با یخچال حدود چهل متر است برگزار می شد.با توجه به شکل ساختمان و نقشه ای یخچال به نظر می رسد این بنا به دوره قاجار تعلق دارد، بنا و سقف آن از سنگ و آجر است. این یخچال هنوز سالم باقی مانده و صدمه ای به آن وارد نشده است.علاوه بر محلات یاد شده می توان به محلاتی نظیر یئددی درمان، بدن دیبی، آغداش، توپراق قالا و داش مچید اشاره کرد.اهمیت شناختن نامهای اصیل این مناطق در راستای تعریف هویت اصیل اورمیه است که در طول صده معاصر دردهای زیادی را از جانب متجاوزان و مهاجران بر خود دیده است.
*دروازه ها و گورستان های تاریخی ارومیه و محل فعلی آن ها
در زمان های قدیم بیشتر گورستان ها در داخل شهر ها وجود داشتندو تعداد آن ها به طور پراکنده در شهر بودند. گورستان های ارومیه اغلب در دوره رضا شاه به مدسه یا بیمارستان تبدیل شدند.شهر ارومیه نیز مانند اغلب شهر ها،در گذشته دارای برج و بارو بوده و هشت دروازه داشته است،این دروازه ها محل استقرار نیرو های نظامی بودند که به دلیل موقعیت استراتژیک نقش بسیار مهمی در ایجاد امنیت در ارومیه داشتند گفتنی است اکثر این بنا ها در خارج از شهر قرار داشتند و امروزه آثاری بیشتر آن ها باقی نمانده است .نام دروازه های هشتگانه ارومیه از ((کتاب چانتا)) عینا نقل می شود:دروازه ی بالو یا سلماس-دروزاه ی توپراق قلعه-دروازه ی هازاران یا (گازوران)-دروازه ی بازار باش-دروازه ی ارک-دروازه ی یوردشاه-دروازه ی نوگچر(نو گذر)
*دروازه ی عسکرخان
هم اکنون نیز برمحل این دروازه ها با همان نام برای محله استفاده می شود .مثلا دروازه ی بازارباش به محله ی بازارباش تبدیل شده است.
*گورستان های قدیم ارومیه و مکان فعلی آن ها
در زمان های قدیم بیشتر گورستان ها در داخل شهر ها وجود داشتندو تعداد آن ها به طور پراکنده در شهر بودند. گورستان ها ی ارومیه اغلب در دوره ی رضا شاه به مدسه یا بیمارستان تبدیل شدند که نام آن ها به شرح زیر است گورستان حاج خان : که در محل آن دبیرستان منوچهری بنیاد گردیده و اکنون قسمتی از ان اداره ی آگاهی و قسمتی کتاب خانه دایر گردیده است.
گورستان قره صندوق :که در محل آن دبیرستان مهر سابق و درمانگاه بهداری فعلی بنا شده است
گورستان جارجی باشیی :که در محل آن ساختمان چندین مدرسه بنا شده است گورستان قوچ یا محمد خان : که در محل آن میدان تره بار بزرگی بنا شده است گورستان رضا آباد :که در آن مسجد رضا آباد و منازل مسکونی بنا شده استگورستان شیخ ابوبکر: که در محل آن دبیرستان پروین اعتصامی و منازل مسکونی بنا شده است ورستان خطیب :که در کنار آن مسجدی به همان نام بنا گردیده و قسمتی نیز منزل مسکونی استگورستان شرف :که در محل آن دو مدرسه بنا شده استگورستان آغ داش :که در محل آن دو مدرسه و یک مسجد و منازلی مسکونی بنا شده است .
گورستان گازران :که در محل آن رختشورخانه بنا شده است .دو گورستان بزرگ نیز در خارج از شهر بوده و هم اکنون نیز وجود دارد که یکی از آن ها محل آرامگاه سیدحسن عرب باغی وجود دارد.