با تو درد و دلي دارم مسئول

مباحثی پیرامون فیلم‌سازی استان آذربایجان¬غربی

مباحثی پیرامون فیلم‌سازی استان آذربایجان¬غربی

علی رزم‌آرای
نوشتار زیر حاصل تکاپویی است یک ماهه من تنظیم کننده این نوشتار و نه نویسنده آن، از اوایل ماه گذشته در تلاش جمع آوری مجموعه پیرامون سینمای کوتاه و بلند استان مان یعنی استان آذربایجان¬غربی بودم.
مجموعه آسیب شناسانه و تاریخ نگر که هستی اکنون و معاصر این هنر هفتم را در برهوت این جغرافیایی غربی در اوج ناشناسی آن اما با تابلویی جهانی و بین‌المللی نشانگر شود. آرش رفیعی متن اصلی این نشانه گذاری است. سینمای کوتاه ولی جوان ارومیه و استان با نام او و دیگر جوانان دغدغه¬مند جغرافیایی استان آذربایجان با همه کم طول و کم عرضی نام و امکاناتشان در عرصه بین‌المللی و جهانی خوش درخشیده¬اند اما هیئت که این درخشیدن به خوشی نه برای اهالی این جغرافیا و نه برای مدیران ذی‌ربط و بی ربط ارزش سپردن به حافظه بلند مدت را ندارد. بگذارید قلم وا بگذارم تا از زبان خود او بشنوید قصه چرایی و چند هنر هفتم کوتاه و بلند دیارمان را.
همیشه با خودم در این بحث که آیا فیلم کوتاه گزیده¬ای از یک فیلم سینمایی بلند هست یا نه! فیلم کوتاه برای خود سینمایی دیگر دارد در دو راهی بودم. شاید حالا هم به نتیجه¬ای نرسیدم. اما این را می¬دانم که فیلم کوتاه سینمایی است که خود برای خود فیلم‌سازانی انتخاب می¬کند گرچه بعضی از این فیلم‌سازان کوتاه ساز در نهایت به سینمای بلند رو می¬آورند.
به تجربه می‌دانم گرچه هرکس که از فیلم کوتاه به سینمایی بلند می¬رود همیشه لذت سختی¬ها و یادگیری¬های کوتاه سازی را فراموش نکرده و گه گاهی دوباره برای مدتی به سینمای کوتاه بر می‌گردد را سینما کوتاه یعنی فیلم کوتاه را می‌توان در قالب عشق با اصالت به فیلم‌سازی بیان کرد چون تمام دوستی¬ها، آشنایی‌ها، آموزش¬ها، بگومگوها مشقت¬ها و خلاصه زندگی هنرمندانه را با خود به یدک می¬کشد.
آذربایجان غربی و سینما
استان ما استان آذربایجان¬غربی هم سینمای بلند دارد یا بهتر است که بگویم داشت و هم سینمای کوتاه داشته و دارد. اشاره¬ای به شروع و ادامه فیلمسازی استان آذربایجان¬غربی از زبان این قلم به شرح زیر است: حسن محمد زاده قبل از انقلاب راهی آمریکا می‌شود در دانشگاه کلمبیا زیر نظر تاریخ سازان سینما آموزش دیده به ایران باز می‌گردد مدتی در تهران در فرهنگ و هنر آن زمان به عنوان کارشناس ارزیابی مشغول می‌شود ولی دل به او عشق را می‌گوید و به استان خود باز می‌گردد و بعد از شروع انقلاب در ارومیه سینماگران آماتور را تشکیل می‌دهد.
جوان‌ها یکی پس از دیگری وارد این عرصه می‌شوند که جواد پورصمدها که خود هم اکنون استادی بزرگ هست پا به عرصه سینما می‌گذارند، و فیلم‌های سینمای زیادی تولید می‌شود که می‌توان به مترسک، حصار، گل مریم سارای، دومرول، ساوالان، اتوبوس و بسیاری دیگر اشاره کرد.
سینماگران آماتور بعدها به درخواست انجمن سینمای جوانان ایران به این نام تغییر پیدا می‌کند و زیر نظر استاد حسن محمدزاده سینمای جوان شروع به کار می‌کند، فیلم‌سازان کوتاه در کنار فیلم‌سازان بلند کار خود را شروع می‌کنند دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ اوج فیلمسازی سینمای استان آذربایجان غربی بود که حتی توانست جوایز فجر را از آن خود بکند و افتخار دومین استان فیلمساز را بعد از پایتخت یعنی تهران کسب کند و کارگردان‌های بزرگی را به سینمای کشور معرفی کند ولی این سینما به دلایلی در سال ۱۳۷۴ آخرین فیلم سینمای خود را با نام زندان دیو ساخت و به تعطیلی انجامید و تا کنون هیچ فیلم سینمای دیگری تولید نشده هست اما حالا زمان کوتاه سازان بود که به داد فیلمسازی استان برسند که شروع به کار شدند و توانستند مستندهای زیبای در آن زمان‌ها بسازند و باز توجه ایران را به این استان جلب کنند که می‌توان به سفال سعید مجیدی، اریشته و عید خضر احد عبادی اشاره کرد ولی نمی‌دانم چرا استان ما برای هر آغازی پایان زودی دارد در دهه ۸۰ دیگر سینمای نداشتیم چه کوتاه چه بلند، ولی این بار تلویزیون شروع به کار کرد و با ساخت سریال‌های و تله فیلم‌های متعدد سکان را در دست گرفت و سینماگران را مشغول فیلمسازی کرد ولی این بار به نام تلویزیون، که می‌توان به سریال آتا و باجناقلار باقر پیران، تله فیلم‌های اینجانب و احد عبادی اشاره نمود که به یاری خداوند و تخصص سینمای آن فیلم‌سازان جوایز متعدد کشوری از تولیدات مراکز صدا و سیما دریافت نمودیم حتی تمام استان‌های آذری زبان شروع به خرید و پخش آن سریال‌ها کردند ولی در اواخر دهه ۸۰ با نظارت ضعیف و به دلایلی دیگر ساخت برنامه?های تلویزیون به دست افراد غیر متخصص استان‌های دیگر افتاد و علاوه بر بیکاری سینماگران استان ما برنامه شدید افت کرده و تماشاگر خود را از دست داد که باید مسئولین صدا و سیمای استان چاره ای برای این کار بیابند. ولی در دهه ۸۰ اتفاق بسیار خوبی در استان افتاد و انیمیشن به صورت حرفه ای وارد استان شد و توسط کیوان یکانی، علی بانگین، مهدی خاقان پژمان علی پور و بسیاری دیگر از دوستان گام‌های ترقی را با سرعتی چشم گیر پیمود و نامی در ایران برای خود باز کرد که اینجانب آرش رفیعی نیز سریالی با نام ابر پیر را با کیفیتی در حد فراتر از کشور با کمک علی بانگین به تولید رساندم که امتیازات خوبی را کسب نمود گرچه هم اکنون با کمبود بودجه مواجهه هستیم ولی همچنان انیمیشن سازانی مانند توحید توانا و آزاد جعفرپور و بسیاری دیگر از دوستان به تولید انیمیشن‌های کوتاه و محتوایی پرداخته و انیمیشن تولید می‌کنند.
با خداحافظی استاد جواد پورصمد از مسئولیت انجمن سینمای جوان و نبود او و نبود جایگزینی مناسب برای او را در دهه ۸۰ می‌توان یکی از علل رکود انجمن سینمای جوان دانست که متأسفانه فیلم کوتاه و حتی برای مدتی عکاسی استان افت پیدا کرد.
ولی خدا را شکر بعد از قبول مسئولیت علیرضا نوروزی در سمت رئیس حوزه هنری استان این بار حوزه هنری سکان فیلمسازی کوتاه را در دست گرفته و با تلاش‌های بی دریغ امید برجسته مسئول فیلم حوزه هنری دوباره با رویکردی حرفه ای فیلمسازی کوتاه توانست پا به عرصه های جهانی گذاشته و حتی جوایزی کست کند که می‌توان به فیلم‌های (بادچیزی خواد گفت) علی مردمی، آغ گول مهدی حیدری و اولین شب زمستان اینجانب آرش رفیعی اشاره کرد امروز اولین شب زمستان همراه آغ قول در تنهاترین جشنواره مذهبی دنیا در ایتالیا میان ده فیلم دیگر از کشورهای مختلف دنیا رقابت می‌کند که جای شکر دارد که بین ۱۲ فیلم منتخب از دنیا ۲ فیلم از ارومیه هست.
یکی از شاخه های فیلمسازی تصویربرداری هست که ارومیه را می‌توان حتی پیشگام در این عرصه دانست که با به روزترین نوع نورپردازی و تصویربرداری برای خود حرف‌های زیادی برای گفتن دارد و حتی بعضی از کارهای فاخر تهران را این تصویربرداران کار می‌کنند که می‌توان در گذشته به آقای فض الله فعال نوری اشاره کرد که بعد از بازنشستگی ایشان آقای بیژن رحمتی سبک جدید تصویربرداری را وارد استان کرده و امروزه محمد فکوری، علیرضا هارویان و پیمان عباس زاده و بسیاری دیگر از دوستان در ایران شناخته شده و از نامزدی جایزه فجر گرفته تا کسب مقام اول جشنواره رویش را از آن خود کرده‌اند ما تصویربرداران خوبی داریم. ……. مباحث بالا درباره تاریخچه شروع و ادامه سینما و تلویزیون استان در این چند دهه بود.
من آرش رفیعی ۳۳ ساله متولد یکی از روستاهای ارومیه با مشقت و سختی‌هایی در راه، فیلمسازی در تلویزیون، سینمای بلند و کوتاه قدم‌هایی را برداشتم، ای مسئول با تو درد و دلی دارم چند صباحی هست توانستم تجربه کسب نموده در اختیار جوان‌های علاقمند به فیلم کوتاه و تلویزیون قرار دهم همراه دوستانم خیلی تلاش می‌کنیم تا از این شهر ارومیه و استان آذربایجان غربی فیلم‌های با مضمون جهانی تولید شود و به ایران و دنیا ارائه شود این استان فیلم‌سازان متخصصی دارد که می‌تواند توان هنری این شهر و استان را در آینده تامین کند ای مسئول با تو درد و دلی دارم که به وضعیت آموزش در استان رسیدگی کنی تا فیلم‌سازان زیادی پا به عرصه فیلمسازی بگذارند و این کار را کاری کم درآمدی فرض نکنند ای مسئول با چند میلیون می‌توان یک فیلم کوتاه ساخت که درها و دروازه های جهان را گشود باور کنید می‌توان گشود که همچنان گشودیم باید نامی در خور این استان برای این استان دست و پا کنیم ای مسئول در قالب فیلم می‌توانید تمام دغدغه های اجتماعی سیاسی، مذهبی، تخصصی و تبلیغی را بیان کنید. در پایان، روز ملی سینمایی جهان، ایران و استان را به تمام سینماگران تبریک گفته و آرزوی سینمای بومی (سینمای آذربایجان) را در این استان از خداوند متعال و دوستان هنرمند و مسئولین خواهانم.
تاریخچه سینمای بلند آذربایجان¬غربی (بعد از انقلاب)
سینما در آذربایجان غربی هنری دیرپای است. همزمان با ظهور کارگردانان نسل اول انقلاب سینمای این استان نیز در سطح اول کشور به عرضه اندام پرداخت.
»حسن محمدزاده« کارگردان نام آشنای ارومیه ای که ۲ فیلم مستند ۱۶ میلی‌متری را در کارنامه هنری قبل از انقلابش داشت، سال ۶۲ با ساخت فیلم موفق »حصار« نام این شهر و این استان را نخستین بار در عالم هنر کشور طنین انداز می‌کند. این فیلم با سرمایه گذاری بخش بنیاد مستضعفان و به صورت ۱۶ میلی‌متری ساخته شد و سپس برای نمایش با کیفیت‌تر نسخه ۳۵ میلی‌متری آن هم تهیه شد.
محمدزاده در این فیلم بازیگرانی چون احمد مظلومی، یوسف صمدزاده، مرتضی نجفی و جیران شریف را به بازی گرفته بود. محمدزاده یک سال بعد، دومین فیلم بلند خود یعنی »مترسک« را باز هم با حمایت بنیاد جلوی دوربین برد.
فیلمی که تحسین بسیاری از سینماگران و منتقدان آن سال را برانگیخت. مترسک در سال ۶۳ عنوان برترین فیلم سومین جشنواره فیلم فجر را از آن خود کرد، ضمن اینکه جیران شریف به جهت ایفای نقش فوق‌العاده‌اش توانست برنده جایزه بهترین بازیگر زن این جشنواره نیز بشود. این فیلم در بخش بازیگر نقش دوم نیز حائز دیپلم افتخار برای محمدرضا مرسلی شد تا دوران طلایی سینمای استان با درخشش این فیلم و کارگردان نام آشنایش آغاز شود.
مرحوم هادی اسلامی، جیران شریف، محمد رضا مرسلی، فخری خوروش، حسین کسبیان احمد مظلومی و غلامرضا عزیزی بازیگران دومین فیلم حسن محمدزاده بودند.
موفقیت مترسک باعث شد تا عزم بنیاد مستضعفان برای حمایت از سینمای استان بیش از پیش جزم شود.
این بار این بنگاه اقتصادی سراغ یداله صمدی دیگر کارگردان نام آشنای ارومیه ای رفت. صمدی در سال ۶۴ فیلم تحسین شده »اتوبوس« را با نویسندگی داریوش فرهنگ و بازی درخشان مرحوم هادی اسلامی جلوی دوربین برد.
فیلم مترسک هم جوایز متعدد جشنواره چهارم فجر را ربود به طوری که لوح زرین بهترین کارگردانی به یداله صمدی رسید، جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد به مرحوم هادی اسلامی و حسین زندباف بهترین تدوین گر شناخته شد. ضمن اینکه مرحوم بابک بیات به سبب ساخت موسیقی متن فیلم، جایزه اول این بخش را از آن خود کرد.
علاوه بر اسلامی، بازی حمید طاعتی، مرتضی احمدی، غلامرضا عزیزی، خسرو دستگیر و بهمن حاتمی از نقش آفرینی‌های به یادماندنی این بازیگران در فیلم اتوبوس است.
بنیاد مستضعفان ۲ سال بعد هم برای ساخت فیلم »ایستگاه« به یداله صمدی اعتماد کرد و این فیلم خوش ساخت گرچه مورد بی مهری داوران جشنواره ششم فجر قرار گرفت اما توانست به عنوان فیلم برگزیده منتقدان و نویسندگان سینمایی آن سال انتخاب شود.
نگاهی به ترکیب بازیگرانی چون پرویز پورحسینی، گل‌چهره سجادیه، اصغرزمانی و خسرو دستگیر، نشان دهنده کیفیت بالای این فیلم است. فیلمی که یکی از تأثیرگذارترین و البته جریان ساز آثار ژانر تریلر روان‌شناختی ایران در سال ۶۶ شناخته شد.
با موفقیت‌های پیاپی فیلم‌های تولید شده با حمایت دولتی، بخش خصوصی نیز دست به جیب شد تا در چندین پروژه سینمایی سرمایه?گذاری کند.
حسن محمدزاده همزمان با ساخت فیلم »ایستگاه« صمدی، فیلم »گل مریم« را با مشارکت بخش خصوصی و با گلچینی از بازیگران نامدار آن زمان یعنی افسانه بایگان، مجید مظفری، مهین شهابی، شهلا ریاحی، بهمن احمری، پورانداخت مهیمن، منیژه دلدار گلچین و خسرو دستگیر تولید کرد.
کارگردان پرکار آن سال‌های کشور، چهارمین اثر بلندش را با نویسندگی کیومرث پوراحمد کلید زد. »شکوه زندگی« فیلمی که مناف ایران پناه، پروانه معصومی، مهری مهرنیا، محمدقاسم ذوالقدر و احمد مظلومی در آن ایفای نقش داشتند دومین ساخته این کارگردان در سال ۶۶ بود که باز هم حمایت مالی بخش خصوصی را پشت سرش داشت.
بعد از رونق سینمای آذربایجان غربی در کشور، رغبت بخش خصوصی برای سرمایه?گذاری روی تولیدات هنری این استان بیشتر و بیشتر شد. فیلم »ساوالان« یداله صمدی در سال ۶۸ و با بازی مجید مظفری، فردوس کاویانی، جمال ذوالقدر و فاطمه صادقی و فیلم »ملک خاتون« حسن محمدزاده در سال ۶۹ با بازی درخشان پروانه معصومی از فیلم‌های موفق اواخر دهه شصت اند.
صمدی یک فیلم حماسه ای داستانی در سال ۷۲ به نام »دمرل« هم ساخت که با اینکه موفقیت نسبی در گیشه‌ها به دست آورد اما حسن ختامی بود بر دوران طلایی سینمای او و دیگر هم‌قطارانش.
با شروع دهه ۷۰، بخش تعاونی نیز با تسهیلات دولتی وارد حوزه فیلمسازی می‌شود. شکست سنگین »زندان دیو« حسن محمدزاده که مشکلاتی نیز برایش به ارمغان آورد شروع این دوره تاریک و به حاشیه رفتن این فیلمساز بزرگ بود.
سینمای دهه ۷۰ استان همسو با جریان اکشن?سازی سینمای کشور، به تولیدات حادثه ای و اکشن روی آورد. »ناصر مهدی پور« برای ساخت گل‌ها و گلوله‌ها در سال ۷۰ جمشید هاشم پور و چنگیز وثوقی را جلوی دوربین برد و امیر قویدل در سال ۷۱ فیلم خوب بندر مه آلود را تولید کرد. فیلمی که به علت همزمانی اکرانش با فوتبال جام ملت‌های آسیا دیده نشد و ورشکستگی عوامل تهیه‌اش را باعث شد.
»رویای نیمه شب تابستان« داریوش مودبیان که در سال ۷۳ تولید می‌شود نیز بازی اکبر عبدی، خسرو دستگیر و منوچهر حامدی را به همراه دارد و نهایتا فیلم قابل توجهی که در این دهه تولید شد »آی پارا« بود به ساخته محرم زینال زاده در سال ۷۷٫
یک فیلم دیگر شکست خورده مربوط به دهه ۷۰ در استان هست که علی شاه حاتمی آن را ساخته و بازیگرانی چون جمشید هاشم پور و محمود پاک نیت را جلوی دوربین برد. فیلمی که علی رغم وجود استعدادهای هنری زیاد هیچ‌کدام از بازیگران آن به جهت مخالفت کارگردان، بومی نبودند. »لاک پشت« فیلمی بود که با حمایت مالی اداره کل زندان‌ها ساخته شد و روی پرده توفیقی به دست نیاورد. به گواه اتفاقات روی داده در هنر هفتم آذربایجان غربی ورود بخش خصوصی در اوایل دهه ۷۰ باعث رکود مشهود سینمای این استان شد. رکودی که با گذشت نزدیک به دو دهه، انگیزه فیلم‌سازان را برای خلق آثاری بهتر و درخور نام و آوازه سینمای استان کمرنگ کرده است.

نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۲۰ شهریور ۱۳۹۲ ساعت ۷:۵۶ ق.ظ

دیدگاه


− 2 = یک