فوْلکلوْرون گوزلردن دوشموش ایناملاری
سون بولوم
آنا دیلیمیز:ایشلنمیش سوپورگهنی ترسه قوْیماق و سوپورگه ایله آدام وورماق:سوز گئدن موْنوْقرافییانین ایناملار بولومونده سوپورگهنی ترسه (باش- آیاق) قوْیماق بارهده بئله بیر ایناما دا راست گلمک اوْلور.
ایشلنمیش سوپورگهنی ترسه قوْیماغین زییانی وار, سوپورگه ترسه قوْیولان ائودن اولو چیخار و یا اوْ ائوین یاخین آداملاریندان بیری اولر.
بو سوزو ایناندیرماق اوچون بئله بیر سوز ده دئییرلر:
بو کندده قدیم زامانلار بیر »اولو یویان« واریدی. اولو یوماق پولو ایله ده گونونو کئچیرردی. ایش سیز قالماییم,- دئیه, هر یئرده سوپورگه گورسهیدی, گوتوروب ترسه قوْیاردی!
ایندی هامی بیلیرکی, سوپورگهنی ترسه قوْیماق هئچ کیمی اولدورمز؛ آمما بو کیمی ایشین نتیجهسینین اولومه سبب اوْلماسی مومکوندور. یعنی سوپورگهنین یئری سوپورن باشی هئچ واخت خستهلیک گتیرن میکروْبلاردان بوْش اوْلا بیلمز. اوْنو باش آشاغی قوْیدوقدا, میکروْبلار و خستهلیک عامیللری توْز توْرپاقلا بیرلیکده آشاغی و سوپورگهنین توتاغینا توکولر, سوْنرا سوپورگهنین توتاغیندان یاپیشیب یئنهده یئر سوپورمک ایستهین آدامین الی بولاشیب, الینین واسیطهسیله یئمک یئدیکده, خستهلیک عامیللری اوْنون قارنینا گئدر, اوْنو خستهلندیرر.
شوبههشیز کی, قدیم زامانلار دا بیر آداملار تاپیلیردی کی, گوزه گورونمز خستهلیک عامیللرینی تانیییردی؛ آمما عوموم خالقی بو کیم شئیلرین اوْلدوغونا ایناندیرا بیلمهییر, بوْنا گورهده اوْنلاری بئله بیر سوزلره ایناندیراراق, بیر خستهلیکلردن اوزاقلاشدیرماغا چالیشیردی.
* توت آغاجی اوْدونونو یاندیرماق.
مئشین کیتابیندا قلمه آلینمیش ایناملارین بیریده توت آغاجی اوْدونونون یاندیرماغی بارهده دیر. بو ایناما گوره توت آغاجی موقددس بیر آغاجدیر. اوْنون اوْدونونو مچیددن باشقا بیر یئرده یاندیرماق گوناهدیر.
بو سوزو ائشیدنده بئله بیر سوْرغو گلیر: بئله بیر اینامین یارانماسینین سببی نه اوْلا بیلر؟ بئله بیر سوْرغونون جاوابی بلکهده بئله بیر سوز اوْلسون:
- قدیم زامانلاردان, بو کندده شخصی ائولرین حیهطینده اکیلن توت آغاجلاری ایستیثنا اوْلاراق باشقا توت آغاجلاری کیمسهنین شخصی مالی حئساب اوْلماز. هر کیم اوْنو ایستر اوز یئرینده, ایسترسهده باشقا و عومومی بیر یئرده اکنده, یالنیز اوزو اوچون دگیل, عوموم خالق اوچون اکیر, یعنی اوْنون توتوندان یئیهنلر عوموم خالقدیر و کیمسه بیرینین قاباغینی آلابیلمز.
بئله گورن بعضی گوزو آج آداملاردا اوْنون مئیوهسی,کولگهسی و یارپاغیندان فایدالانماغا قناعت ائتمهییر, قوْل- بوداغینیدا کسیب آپاریب یاندیرماقدان دا چکینمهییرلر. بئله اوْلدوقدا, ائله یاراماز ایشلرین قاباغینئ آلماق اوچون بئله بیر فیکیری ایرهلی سورمک, یعنی توت آغاجینین اوْدونونو یاندیرماغی گوناه سایماق طبیعی دیر. ها بئله عوموم مالی اوْلان توت آغاجی قوروسا, اوْدونو بس کیمسه یئتیشر سوآلینین جاوابیندا, اوْنون, یالنیز عومومی بیر یئرده یعنی مچیدده یاندیریلماسینی گوناهسیز دئییبلر.
بو نئچه اینام بارهده سویلهنیلن کیمی, باشقا ایناملار بارهدهده فیکیرلر سویلهمک اوْلار. دئمک اوْلار, فوْلکلوْریک ایناملاری آچیقلاماقلا, گورهجهییک کی, اوْنلارین هئچ بیریسی یئرسیز و حئسابسیز- کیتابسیز مئیدانا گلمهمیشلر.
*شنبه گونو دیرناق توتمازلار
گئجهلرین هامیسیندا و گونوزلرده شنبه گونو دیرناق توتمازلار. شنبه گونو دیرناق توتماق بارهده بئله بیر سوز سویلهیرلر:
»شنبه گونو دوْنقوز, دوْنقوزلوغو ایله بیر موردار توکونوده یئره سالماز, قالسین اینسان کی, اوز الیله اوز دیرناقلارینی توتوب یئره سالا!«.
گئجه دیرناق توتماق و گونوز ناغیل دئمک بارهده ایسه بئله بیر جومله هامینین دیلینین ازبری دیر.
بیزه بئله گلیرکی, گئجهلرین هامیسیندا و گونوزلرین ایچینده شنبه گونونده دیرناق توتماق ها بئله گونوزلر ناغیل دئمک حئکمتسیز و حئساب- کیتابسیزجاسینا یاساق اوْلماییب, یقین کی بونلارین هر بیرینین عئلمی دلیلی واریمیش, آنجاق اوزون زامان سورهسینده اوْ عئلمی دلیل و حئکمت ایتیب- باتـیب و بو ایجتیماعی قایدا ایشلنهرک, فیکیرلرده و دوشونجهلرده بو گونه کیمی داوام ائتمیشدیر.
کیم نه بیلیرکی, ساغلاملیغی قوْوروماق مقصدی ایله گئجه دیرناق توتماق یاساق ائدیلمیشدیر؛ چونکی قدیم دوورلرده بو گون ایشیغیندان یارارلاندیغیمیز چیراقلار یوْخودو؛ ها بئله ایندی بئله زحمتسیزجهسینه دیرناقلاری توتان وسیلهلرده مئیدانا گلمهمیشدی. نتیجهده گئجه چاغی لازیمی قدهر ایشیغی اوْلمایان یئرده اوْ قدهر دیققتی اوْلمایان و بایاغی وسیلهلرله دیرناق توتماق خطرسیز اوْلا بیلمزدی؛ یعنی یا الینی یارالایار یا دا توتدوغو دیرناغی سالیب ایتیرهر و اوْ دیرناق بیرینین یئمگینه قاریشاراق, ایستهمهدن اوْنون قارنینا گئدر و اوْنون خستهلنمهسینه سبب اوْلار.
ناغیل دئمک ایسه گئجه چاغینین دیر. یعنی گئجه چاغی دینجلمک و اگلنمهیه, گونوز ایسه ایشلهمهیه اویغوندور. گونوز واختـی بیری ناغیل دئمک و ناغیل ائشیتمهیه فیکیر وئرهرسه, ایشیندن- پئشهسیندن قالار. بونا اساسن آداملاری گونوز ناغیل دئمکله واخت سووماقدان چکیندیرمک مقصدیله, بو ایستگه دین بوْیاسیدا وْئرهرک, اوْنلاری آخیرتده تاموق (جهنّم) کوسوووندن قوْرخوتماغا چالیشمیشلار.
گئجه چاغی دیرناق توتماغئ یاساق ائدیر, اوْنو گونوز بوراخیرلارسا, گونوزلرده شنبه گونو کیمسه دیرناق توتماغا حاقلی دگیل.
بلکه ده بو کیمی یاساقلیق ایسلام دینی تأثیرینده فوْلکلوْروموزا کئچمیشدیر. چونکی جومعه موسلمانلارین دینجلمک, اگلنمک و تمیزلنمک گونو و هامی گرگ بو گونده بو کیمی ایشلرینی بیتیرهرک, شنبه گونو وار گوجو ایله ایشلهمهیه باشلایا. شنبه گونو واختـی الدن وئرمکدن چکیندیرمک اوچون بو ایشی, یعنی بیر شئی گتیرمک عوضینه بیر شئیی الدن وئرمهیی (نه قدهر دیرناق کیمی دگرسیزده اوْلسا) بو کیمی مثللرله پیسلهمیش و هئچ نهدن خبری اوْلمایان دوْنقوز بارهده بئله بیر فیکیر سویلهمیشلر.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۲۵ آبان ۱۳۹۴ ساعت ۵:۳۹ ق.ظ
