فرزند کمتر پیری بیشتر

گروه اجتماعی: حمایت از جمعیت سالمند با توجه به پیر شدن تدریجی جمعیت، نیاز به افزایش سطح حمایت‌های اجتماعی و اقتصادی دارد، از سویی دیگر باروری در ۳۰ سال آینده شروع به کاهش خواهد کرد، از این رو مهمترین چالش جمعیتی کنونی کشور، کاهش سطح باروری است و پیری جمعیت موضوع جدی دیگر در آینده است. مولفه‌های ساختار جمعیتی کشور در حال تغییر است و چند سالی است که روند پیر شدن جمعیت ایران آغاز شده و با سرعت به این سمت در حرکت است. در واقع در حال از دست دادن جوانی جمعیت هستیم، در حال حاضر هم ساختار جمعیتی بهم خورده و جمعیت ایران در حال کم شدن است.
در کشور سه گروه جمعیتی وجود دارد که شامل گروه جمعیتی کمتر از ۱۵ سال (جمعیت پایه)، گروه جمعیتی ۱۵ تا ۶۵ سال (جمعیت مولد) و گروه جمعیتی بالاتر از ۶۵ سال (سالمندان) است که این نسبت ها نباید تغییر پیدا کند.
نسبت سالمند باید کمتر از ۱۰ درصد جامعه باشد و گروه مولد هم باید حدود ۷۰ درصد جمعیت را تشکیل دهد تا بتواند چرخ اقتصاد را بچرخاند، گروه پایه هم باید حدود ۲۰ درصد باشد تا همیشه بنیان و ساختار جمعیتی کشور حفظ شود. بنابراین نیاز است که شاخص ها برای فرزندآوری تغییر کند، جمعیت مبنای توسعه اقتصادی است و به همین دلیل مهم، کسانی که صاحب فرزندان بیشتری می شوند، باید حمایت شوند همان طور که بسیاری از کشورها از مولفه های حمایتی برای فرزندآوری استفاده می کنند به طور مثال فرانسوی ها پنج درصد تولید ناخالص خود را برای فرزندآوری هزینه می کنند.
دستگاه های حکومتی و حاکمیتی در مورد جمعیت که مهمترین مساله کشور است باید اقدامات جدی تری انجام داده و خانواده هایی که صاحب فرزند بیشتری می شوند را مورد حمایت قرار دهند.
نقش آموزش های همگانی و تغییر سبک آموزش به وسیله شیوه های نوین آموزشی از نکات قابل توجه در این حوزه است و اقداماتی در این زمینه در راستای رصد و پیگیری فعالیت_های موثر بر تغییر آهنگ رشد جمعیت کشور در قالب اجرای آموزش های پیش، حین و پس از ازدواج، ارائه مشاوره فرزندآوری به گروه هدف پیشگیری از ناباروری و پیشگیری از سقط پیشگیری از آسیب های اجتماعی از جمله طلاق و افزایش تحکیم بنیان خانواده، افزایش مهارتهای زندگی و فرزندپروری، ارائه خدمات به مادران باردار و پیگیری ویژه وضعیت مادران باردار پرخطر، افزایش بارداری های برنامه ریزی شده با هدف حفظ سلامت مادر و کودک و بسیاری اقدامات دیگر، بر لزوم اجرای سیاست های جمعیتی، می تواند موثر باشد. طی دو تا سه نسل آینده جمعیت ایران پیر خواهد شد و با افزایش شمار سالمندان مواجه خواهیم بود حمایت از جمعیت سالمند نیاز به ارتقا سطح حمایت های اجتماعی و اقتصادی از این قشر دارد و از سویی افزایش جمعیت باید متناسب با سطح منابع و امکانات باشد تا به عنوان یک سرمایه ارزشمند قلمداد شود.
کاهش باروری از دستاوردهای دنیای مدرن است، اما نیروی انسانی از مهمترین منابع هر کشور محسوب می شود، برنامه‌ریزی صحیح و اصولی و ایجاد منابع و بسترهای مناسب برای استفاده بهینه از منابع انسانی و جمعیت می تواند موجبات توسعه را فراهم و بهترین فرصت برای بهره‌گیری از منابع انسانی را مهیا کند، فرصتی که اگر درست استفاده نشوند برای آیندگان تبدیل به تهدید خواهد شد.
ایران در سه دهه گذشته تحولات چشمگیر جمعیتی را تجربه کرده است، تحولاتی که شاید متاثر از برنامه ریزی و تصمیم گیری هایی بود که جمعیت ایران را دچار تحول کرد، تحولی که باید در بستر طولانی زمان شکل می گرفت ولی در ایران این تحولات خیلی سریع اتفاق افتاد.
تحولات جمعیت می تواند منشا چالش های فراوانی برای دولت و کشور قلمداد شود، ولی در عین حال، با برنامه ریزی صحیح و به موقع می_توان از ساختار و ویژگی های موجود جمعیت برای بهبود وضعیت آینده کشور استفاده کرد.
دکتر رسول صادقی، دانشیار جمعیت شناسی دانشگاه تهران و رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشور مصاحبه تفصیلی در این زمینه داشته است که در ذیل می آید:
جمعیت ایران در آستانه قرن ۱۴ هجری شمسی حدود ۱۰ میلیون نفر بود و در حالی قرن ۱۴ هجری شمسی را پشت سر خواهد گذاشت که جمعیت آن حدود ۸۵ میلیون نفر خواهد شد از این رو، جمعیت کشور در قرن چهاردهم افزایش سریعی داشته و ۸٫۵ برابر شده است
اما کشور درحالی وارد قرن ۱۵هجری شمسی می_شود که روند افزایشی جمعیت کندتر شده و حتی، در صورت تداوم روند فعلی باروری و مهاجرفرستی، روند افزایشی آن تا ۱۴۳۰ متوقف خواهد شد و از آن سال به بعد شاهد کاهش در تعداد جمعیت خواهیم بود.
یکی از فرایندهای جمعیتی که به عنوان کلید درک تغییرات اقتصادی و بازار کار محسوب می_شود، گذار ساختار سنی جمعیت است، گذار ساختار سنی جمعیت شامل چهار فاز یا مرحله متمایز است که هرکدام از آنها با افزایش چشمگیر جمعیت در یکی از گروه های سنی خاص متمایز می شوند؛ ابتدا، فاز کودکی، سپس فاز جوانی، بعد از آن فاز میانسالی یا بلوغ جمعیت و در نهایت فاز سالمندی است.
“فاز کودکی”، زمانی رخ می دهد که کاهش میزان مرگ، به ویژه مرگ و میر کودکان، در طول مرحله اول گذار جمعیتی، افزایش در تعداد کودکان را ایجاد می کند، در این شرایط هرم سنی جمعیت مقعر شکل که خاص کشورهایی با میزان بالای رشد جمعیتی است، می شود، اما بعد از مدتی میزان باروری نیز شروع به کاهش می کند و در نتیجه تغییرات اساسی در ساختار سنی جمعیت آغاز می شود.
در این شرایط تورم و برآمدگی در ساختار سنی جمعیت توسط نسل هایی که قبل از مرحله کاهش باروری متولد شده بودند (نسل دوران بیش زایی)، ایجاد می شود، در این شرایط به تدریج پایه های هرم سنی باریک تر شده و جمعیت دوره بیش زایی وارد سنین جوانی شده در نتیجه هرم سنی بطور فزاینده ای محدبی شکل شده و ابتدا “فاز جوانی” و به دنبال آن بعد از دو دهه “فاز میانسالی” شکل می گیرد، بعد از آن، یعنی چیزی حدود بیش از ۶۰ سال از آغاز کاهش باروری، تورم جمعیت وارد سنین سالمندی شده و فاز سالخوردگی جمعیت شکل می گیرد.
البته این وضعیت بطور اتوماتیک عمل نمی_کند و بهره برداری از آن نیازمند بسترهای مناسب اقتصادی، اجتماعی، سیاستی و نهادی است، به دلیل ضعف سیاستگذاری و برنامه ریزی است که پنجره جمعیتی ایران در نیمه دوم دهه ۱۳۸۰ در شرایط بحران و رکود اقتصادی و میزان بالای بیکاری جوانان و فارغ التحصیلان دانشگاهی گشوده شد، و این وضعیت منجر به پتانسیل تحقق نیافته فرصت جمعیتی کشور در دهه اول آن، شده است.
در صورت تداوم چنین وضعیتی در سال های آینده به ویژه میزان بالای بیکاری جوانان فارغ_التحصیل دانشگاهی نه تنها فرصت پنجره جمعیتی به رشد و سود اقتصادی تبدیل نمی_شود بلکه این فرصت استثنائی به آسانی به بار و مصیبت جمعیتی تبدیل و مسائل و چالش های متعدد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را رقم خواهد زد.
باروری پایین در ایران است، باروری پایین تر از سطح جایگزینی به این معنی است که در صورت عدم افزایش باروری، جمعیت در ۳۰ سال آینده شروع به کاهش خواهد کرد، از این رو، مهمترین چالش جمعیتی حال حاضر کشور پایین بودن سطح باروری است که در بند اول سیاست های کلی جمعیت نیز بر افزایش آن تاکید شده است.
باتوجه به پیامدهای دراز مدت این وضعیت برنامه های حمایت از خانواده و فرزندآوری باید به عنوان اولویت سیاستی دستگاه های قانونگذاری و اجرایی در کشور قرار گیرد، لازم به ذکر است که موفقیت سیاست ها و برنامه های حمایت از خانواده و فرزندآوری بستگی به بودجه و برنامه های اجرایی منسجم و پایدار از یکسو، و شرایط اقتصادی و اجتماعی پیرامونی خانواده ها، از سوی دیگر دارد.
چنانچه سیاست‌ها توان پاسخگویی به نیازهای مختلف افراد در موقعیت های متفاوت زندگی داشته باشند، امکان اثرگذاری بیشتری بر افزایش باروری دارند، برنامه های موفق خواهند بود که بتواند ابعاد تشویقی و حمایتی فرزندآوری را توامان دنبال کنند و چالش‌های مختلف ناشی از عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بیولوژیکی و روانی را که در مورد فرزندآوری مطرح است کاهش دهند.
در جمعیت شناسی منظور از سالخوردگی جمعیت افزایش سهم جمعیت سالمندان ۶۵ ساله و بالاتر به بیش از ۱۵ درصد کل جمعیت است در حال حاضر این نسبت ۷ درصد است، اما در سال ۱۴۲۵ به ۱۵ درصد می رسد و ایران وارد فاز سالخوردگی جمعیت خواهد شد.
در خصوص پیامدهای سالخوردگی جمعیت می توان آن را هم دستاورد دانست و هم چالش به بیان دقیق تر، سالخوردگی جمعیت، هرچند از دستاوردها و موفقیت های بزرگ بشری و نشانه مثبت توسعه اقتصادی و اجتماعی است و این امر نقش سیاست های اجتماعی و بهداشتی را در مبارزه با بسیاری از بیماری ها که در قرون گذشته، زندگی افراد را کوتاه تر می‌ کرد مسجل می سازد، اما این افزایش سریع تعداد سالمندان به عنوان یک چالش رفاهی نیز محسوب می‌شود.
سالخوردگی جمعیت نه تنها ترکیب سنی و جنسی جمعیت را متاثر می سازد، بلکه ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، و سیاسی را نیز دستخوش تغییر خواهد کرد.
مهمترین مساله در سنین سالمندی، تأمین رفاه به زیستن و امنیت مالی است؛ زیرا همه سالمندان تحت پوشش مستمری بازنشستگی قرار ندارند.
به گزارش آراز آذربایجان به نقل از ایرنا، دسترسی به خدمات مراقبت از سلامت مناسب یکی دیگر از مسائلی است که دولت باید برای حل آن اقدام کندو همچنین به موازات کاهش بعد خانوار و رشد خانواده‌های هسته ای، پوشش تأمین و حمایت اجتماعی افراد سالمند تحت تأثیر قرار گرفته است؛ به همین دلیل، نگرانی های فزاینده ای در خصوص تضمین تأمین اجتماعی و رفاه افراد سالمند و ارتقای سلامت و فعالیت های آن‌ها در دوران سالمندی وجود دارد، از این رو، با افزایش تعداد سالمندان، طولانی شدن عمر و سپری شدن بخش چشمگیری از زندگی‌ افراد در دوران سوم و چهارم زندگی، سیاست های اجتماعی و رفاهی سالمندان باید در میان مدت و بلندمدت مورد توجه قرار گیرد و برنامه_ریزیهای لازم برای حجم قابل توجه جمعیت سالمند نیازها و توانمندی های آنها انجام گیرد.
Arazazarbaijan.ejtemai@gmail.com