عید قربان؛ روز ذبح نفس با تیغ تقوی

رویا سیدولیلو
گروه اجتماعی: صدای پای عید می‌آید. عید قربان عید پاک‌ترین عیدها است عید سرسپردگی و بندگی است. عید بر آمدن انسانی نو از خاکسترهای خویشتن خویش است. عید قربان عید نزدیک شدن دل‌هایی است که به قرب الهی رسیده‌اند. عید قربان عید برآمدن روزی نو و انسانی نو است.
همه این روزها شور و شوق خاصی دارند تا به رسم سنت‌های دینی گذشتگان امسال نیز عهد خود را در کمک به فقرا و تنگدستان فراهم کنند.
آری قربانی کردن طبق نص صریح آیه ?? سوره حج، نشانه تقوی و فداکاری در راه بینوایان و فقراست. عید قربان از منظرگاه‌های خاصی قابل تماشا و حظ بصر است اما زیباترین و نزدیک‌ترین منظر را نسبت به جان آدمی و عید قربان، عرفان برقرار کرده است. عید قربان که همان کشتن نفس اماره معرفی شده تجلی جمال الهی است. حج گذار که در تماشای این مسیر الهی است می‌خواهد از احرام خارج شود و بار دیگر چون میهمانی از راه بعید به طبیعت مادی ما پا می‌گذارد. در این راستا برای آگاهی از دلایل و ریشه های تاریخی عید قربان و اهمیت و ثمرات بزرگداشت این عید برجسته خبرنگار آرازآذربایجان به سراغ حجت الاسلام والمسلیمن مهدی پور استاد برجسته حوزه و دانشگاه رفته تا گذری به این عید برجسته داشته باشد.
ابتدا در خصوص اهمیت عید قربان بفرمایید که چرا یکی از واجبات و ارکان دین مسلمانان محسوب می‌شود؟
دین‌پژوهان معاصری که به پژوهش و کاوش در ادیان ابتدایی مشغول هستند چندین ویژگی مشترک را میان ادیان ابتدایی برمی‌شمارند که یکی از این ویژگی‌ها، قربانی کردن است. شاید بتوان گفت انجام و اهدای قربانی یکی از اساسی‌ترین پایه‌های پیدایش دیگر ارکان مذهبی باشد.
قربانی کردن در دین اسلا‌م بسیار پراهمیت تلقی شده است تا جایی که یکی از اعیاد بزرگ مسلمانان نیز به این نام خوانده می‌شود. این عید و مراسم، از زوایای گوناگون دینی، عرفانی فلسفی و اجتماعی قابل بررسی و تبیین است در قرآن آمده است که: <ان اول بیت وضع للناس للذی ببکه مبارکا: همانا نخستین خانه‌ای که برای مردم بنا نهاده شد، خانه پر برکتی است که در مکه قرار دارد و این خانه الهی که کعبه نام دارد، زیارتگاه اهل ولی است که به حکم خداوند تبارک در سوره آل عمران بر هر کسی که توانایی رفتن بدان را داشته باشد واجب است. حج بعد از نماز، روزه و زکات چهارمین رکن دین محسوب می‌شود و همان‌گونه که درباره قربانی که خود یکی از اعمال حج است گفته شد، خود حج نیز از منظرهای گوناگونی قابل شناخت است.
چرا در عید قربان بر قربانی کردن تاکید شده و ریشه تاریخی آن به چه دورانی برمی گردد؟ قربانی کردن ریشه در دوران ما قبل تاریخ دارد. انسان اولیه که از درک عظمت خالق متعال و فهم طبیعت عاجز بوده است، برای به دست آوردن ترحم خدایان خیالی خود، دست به قربانی کردن حیوانات و انسان‌ها می‌زده است. این رسم نزد همه ملل و ادیان به عناوین مختلف موجود بوده است. ایرانیان باستان نیز بسیاری از حوادث و بلا‌یای طبیعی را نتیجه خشم خدایان خود می‌دانسته و برای آنان قربانی می‌کرده‌اند. این سنت طولا‌نی بشر در اسلا‌م با تغییراتی کیفی نیز پذیرفته شده است.
بنابراین مراسم قربانی کردن در ادیان و کشورهای جهان تاریخچه دور و درازی دارد و در زندگی ملل و جوامع گذشته به صورت‌های مختلف صورت می‌گرفته است.
لطفا گذری به جزئیات این رسم و سنت الهی داشته باشید که چه گونه به عنوان عید قربان نامیده و ثبت شد؟
برای شناخت بیشتر این مراسم و سنت الهی که میان مسلمانان مرسوم است شاید بهتر باشد از جزئیات خود مراسم آمادگی الزام قبل و بعد آن، مختصر آگاهی بدست دهیم:
اول؛ حضرت ابراهیم (ع) در شب هشتم ذی‌الحجه خواب دید که فرشته‌ای بر فراز سرش ایستاده و می‌گوید: ای ابراهیم: پروردگار تو می‌فرماید اسماعیل فرزند خود را برای من قربانی کن؛ آن حضرت وحشت زده از خواب بیدار شده و در حیرت بود که این خواب شیطانی و یا از تلقینات الهی بوده است. بر همین اساس نیز روز هشتم ذی‌الحجه را یوم التردید می‌خوانند. چون دو مرتبه دیگر نیز ابراهیم (ع) این رویای صادقه را دید. در روز نهم ذی‌الحجه که مسلمانان روز عرفه می‌خوانند برایش مسجل شد که این خواب از الهامات رحمانی است و از همین رو در روز دهم اسماعیل را آراسته کرده به <منا> برد. <
منا> دره‌ای است به عرض تقریبا ??? متر و طول ? کیلومتر که حج‌گذاران باید از سر زدن خورشید روز دهم تا ظهر روز دوازدهم در این دره بمانند. در باب وجه تسمیه کلمه »منا« در کتاب اخبار مکه ازرقی می‌نویسد: منارا »منا« گویند چون هنگامی که جبرئیل خواست از آدم (ع) جدا شود او را گفت آرزو کن! آدم (ع) گفت بهشت را آرزو می‌کنم و به این سبب »منا« نامیده شد چون آرزوی آدم (ع) است. همچنین باز از ازرقی نقل است که آن را منا گویند چون خون در آنجا ریخته می‌شود. به هر حال ابراهیم (ع) فرزند را به قربانگاه برد، طبق روایات و داستان‌های تاریخی پس از اعلا‌م قصد خود به او و استقبال اسماعیل (ع) از این مسئله تیغ بر گردن فرزند می‌گذارد اما تیغ نمی‌برد و از طرف خداوند قوچی فرستاده می‌شود که قربانی کند، و این گونه ابراهیم (ع) از آزمایش الهی سر بلند بیرون می‌آید و از پس همین ماجرا بود که حضرت به همراه اسماعیل (ع) به بازسازی خانه کعبه همت گمارند.
دوم؛ حج گذاران مسلمان پس از آن که در روز هشتم ذی‌الحجه بار دیگر لباس احرام می‌پوشند و با نیت و قصد قربت تکبیر گویان رهسپار صحرای عرفات که در فاصله ?? کیلومتری شمال مکه بر سر راه طائف است قرار می‌گیرند. عرفات از معنای عرفه و شناخت می‌آید. حج گذاران از ظهر تا غروب روز نهم ذی‌الحجه به توبه و عبادت مشغول می‌شوند. در فلسفه این عمل باید گفت آن چنان که گاه ظاهر هر چیزی می‌تواند شخص را از توجه به بطن آن دور کند.
در حج نیز شخص از مجاورت و طواف خانه کعبه فاصله گرفته به صحرای عرفات می‌رود تا از دیدار خانه به زیارت صاحب خانه برسد. گویا اینکه طبیعت صحرا به نوعی بدیل طبیعی است که صحنه راز و نیاز شناخت آمیز همه پیامبران الهی نیز بوده است. در این روز مستحب است که حج گذار ضمن دوری از آنچه موجب تفرق حواس او می‌شود دور شده و ذهن و عین خود را متوجه حضرت حق کرده و اعمال و اذکاری را انجام داده و در آن تدبر کند، از جمله آن اذکار تلا‌وت آیات خاصی از قرآن است که مطمئنا با مراجعه به آن‌ها می‌توان به عمق معانی لا‌زم برای رسیدن به شناختی حقیقی که بدان توصیه شده است را دریابیم آیات سوره توحید فلق، ناس، ده آیه اول سوره بقره، آیات ?? تا ?? سوره اعراف و…
سوم؛ در اول مغرب شب نهم همه حج گذاران باید از صحرای عرفات به سوی صحرای مشعر کوچ کنند و در آنجا تا اول طلوع آفتاب روز دهم توقف داشته باشند. در روز دهم است که به محض طلوع آفتاب حج‌گذاران به سوی <منا> سرازیر شده و با پرتاب کردن هفت سنگ به جمره عقبه گویی تمامی شیطان‌های درون و بیرون خود را از خود می‌رانند. تازه در این مرحله است که حاجی برای خارج شدن از احرام باید قربانی کند. قربانی باید از شتر ? سال به بالا‌، گاو و بز سه سال به بالا‌ و میش یک سال به بالا‌ که صحیح و سالم باشد و ناقص‌الخلقه نیز نباشد، انتخاب شود و کسی که قادر به خرید قربانی نیست باید سه روز حج و هفت روز پس از مراجعت، روزه بگیر، و در این صورت است که شخص می‌تواند پس از انجام مراسم قربانی از احرام خارج شوند.
از دیدگاه شما حج نماد چیست؟ و برگزاری آن چه تاثیری را در جامعه دارد؟
آئین شکوهمند حج، جلوه‌ای از وحدت و کثرت و کثرت در وحدت است. حج یادگار سنت ابراهیمی و نفی همه طاغوت‌ها و شیاطین است نفی هر آنچه غیر خدایی است. حج تجلی امت اسلا‌م بدون برتری نژاد، طبقه و مقام و ثروت است. مومنان در ایام ذیحجه از سراسر جهان گرد هم می‌آیند تا نه در انزوا و رهبانیت که در جمع از منیت‌ها دور شوند از خود به سوی خدا حرکت کنند، هر چند که فاصله تا ابدیت است.
به عنوان سوال پایانی چرا قربان و حج ابراهیمی را برائت از مشرکین نامیده‌اند؟ قربان، عید بندگی و دلدادگی و گذشتن از خویشتن خویش است، روز شادی مسلمانان و قبولی در جشن بندگی خداوند، برآمدن انسانی نو از خاکستر شراره‌های نفس اماره.
ادامه در صفحه آخر