سناريوي محتمل در مورد رابطه ايران و آمريکا در ماه‌هاي آينده

برخي گزارش‌هاي خبري حکايت از تلاش جديد ايالات متحده به منظور دستيابي به يک توافق هسته‌اي با ايران دارند. اگر اين ادعا درست باشد، اين تلاش در بحبوحه بي‌اعتمادي متقابل، مواضع تندروانه و بالاترين خطر تشديد درگيري نظامي از زمان فروپاشي برجام صورت مي‌گيرد.
عليرغم آن که ايالات متحده بر کاهش سريع تنش و غني‌سازي اورانيوم صفر متمرکز است و ايران به دنبال کاهش تحريم‌ها و به رسميت شناختن کامل حق خود براي غني‌سازي اورانيوم است، هر دو طرف درگير سياست‌هاي داخلي، بحران‌هاي منطقه‌اي و ميراث حملات نظامي هستند. محتمل‌ترين مسير، بن‌بست طولاني يا تشديد حساب‌شده درگيري است، مگر آن که پيشنهاد‌هاي ميانجي گرانه يا تغيير شرايط ژئوپوليتيکي، هر دو طرف را به پذيرش مصالحه ترغيب کند.
فروپاشي برجام يک محيط مذاکره پرتنش ايجاد کرده است. پس از تجديد تحريم‌هاي غرب و حملات نظامي آمريکا و اسرائيل عليه تاسيسات هسته‌اي ايران در ژوئن 2025 ايران با تعليق همکاري کامل با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، تسريع برنامه غني‌سازي اورانيوم و محدود کردن نظارت بين‌المللي از خود واکنش نشان داد. شوراي امنيت سازمان ملل متحد اخيرا تحريم‌هايي را در چارچوب مکانيسم ماشه (اسنپ بک) که تحت برجام لغو شده بودند، دوباره اعمال کرد و باعث شد ايران اعلام کند که همکاري با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ديگر يک گزينه نيست و تمايل خود را براي شرکت در مذاکرات مستقيم با اروپا و ايالات متحده کاهش دهد.
نگراني‌ها در مورد غني‌سازي اورانيوم 60 درصدي ايران (که به طرز خطرناکي به درجه تسليحاتي نزديک است) و پايان بازرسي‌هاي بين‌المللي، ايالات متحده را بر آن داشت تا با ارائه پيشنهادي متمرکز بر موارد ذيل به مذاکرات بازگردد:
برچيدن کامل زيرساخت‌هاي غني‌سازي اورانيوم با غلظت بالاي ايران و افشا يا نابودي ذخاير اورانيوم غني‌شده.
محدوديت‌هاي دائمي در سطوح غني‌سازي، با تاييد کامل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و بازرسي‌هاي سرزده از جمله در تاسيسات اعلام نشده.
کاهش تحريم‌ها و عادي‌سازي تدريجي روابط در ازاي پايبندي ايران و تضمين عدم تلاش براي حمايت از نيرو‌هاي نيابتي يا توسعه برنامه موشکي.
تصويب هرگونه توافق توسط کنگره براي محافظت از توافق در برابر خروج يکجانبه ايالات متحده ضروري است. اين موضوع يک خواسته کليدي ايران پس از خروج ترامپ از برجام بوده است.
عواملي که سياست ايران و آمريکا را در مسير پيش رو تعيين مي‌کنند سياست ترامپ رييس جمهور آمريکا توسط دو عامل شکل مي‌گيرد: نشان دادن سرسختي به مخاطبان داخلي و اسرائيلي با اصرار بر "غني‌سازي اورانيوم صفر" از سوي ايران و تلاش براي دستيابي به يک دستاورد برجسته از طريق يک توافق هسته‌اي جامع و قابل اجرا به منظور جلوگيري از جنگ منطقه‌اي ديگر يا مسابقه تسليحات هسته‌اي.
در مورد ايران، آن کشور تحت فشار اقتصادي و سياسي شديد وارد مذاکرات مي‌شود: قطعي برق داخلي، کاهش ارزش پول ملي و انزواي بين‌المللي.
با اين وجود، موضع آن کشور با موارد ذيل مشخص مي‌شود:
تاکيد بر حق غني سازي اورانيوم: خودداري مطلق از پايان دادن کامل به غني‌سازي اورانيوم بر اساس غرور ملي در چارچوب منع گسترش تسليحات کشتار جمعي (ان پي تي) و عدم اعتماد پس از خيانت‌هاي قبلي ايالات متحده.
درخواست لغو فوري و کامل تحريم‌ها: اين خواسته به عنوان پيش‌شرط هرگونه عقب‌نشيني بيش‌تر از برنامه هسته‌اي يا تحويل اورانيوم غني‌شده با غناي بالا به طرف ثالث مطرح شده است.
تمايل به حفظ يک برنامه هسته‌اي غيرنظامي به عنوان عاملي ضروري براي توسعه ملي و نياز‌هاي انرژي: اين استدلالي است که براي توجيه مقياس غني‌سازي اورانيوم و استقرار سانتريفيوژ‌هاي پيشرفته از سوي ايران مطرح شده است. تعامل مجدد مشروط با بازرسان: ايران تمايل خود را براي بازگرداندن دسترسي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در صورت انعطاف‌پذيري کشور‌هاي غربي و به رسميت شناختن حق آن کشور براي دنبال کردن فعاليت‌هاي هسته‌اي صلح‌آميز نشان مي‌دهد.
موضع دفاعي و نشانه بازدارندگي: تنش‌هاي مداوم با اسرائيل و خاطرات حملات نظامي اخير اسرائيل عليه ايران، خلع سلاح کامل هسته‌اي يا تسليم از سوي تهران را بسيار بعيد مي‌کند، زيرا رهبر انقلاب و نهاد‌هاي نظامي ايران در مقابل زياده خواهي‌هاي آمريکا و غرب مقاومت مي‌کنند.
ايران اعلام کرده که در برابر تحريم‌ها تسليم نخواهد شد، اما از گزينه‌هاي تشديدکننده‌تر، مانند خروج از ان پي تي نيز اجتناب ورزيده و آن چه را که "صبر استراتژيک" مي‌نامد يعني روابط نزديک‌تر با چين و روسيه و تعامل گزينشي با ميانجي گران غربي را ترجيح داده است.
موانع مهم پيش پاي توافق ايران و آمريکا
بنابراين، موانع اساسي حداقل در پنج مورد باقي مانده‌اند:
راستي‌آزمايي و نظارت: ايران بر حفظ قابليت‌هاي غني‌سازي اورانيوم خود اصرار دارد. ايالات متحده از ترس قابليت گريز هسته‌اي، خواستار راستي‌آزمايي دقيق و سرزده (از جمله در تاسيسات اعلام نشده) ايران است.
دفع ذخاير: ايالات متحده مي‌خواهد ذخاير اورانيوم غني‌شده ايران را به جايي ديگر منتقل کرده يا نابود کند. ايران با استناد به حاکميت ملي از پذيرش اين خواسته خودداري مي‌ورزد.
توالي امتيازات: ايران خواستار لغو اوليه تحريم‌ها است، در حالي که ايالات متحده و شرکايش پيش از هرگونه اعطاي مزاياي اقتصادي اساسي، خواستار رعايت قابل تاييد تعهدات از سوي ايران هستند.
نقش گروه‌هاي نيابتي و برنامه‌هاي موشکي: ايالات متحده به دنبال گنجاندن برنامه موشکي ايران و گروه‌هاي نيابتي تحت حمايت آن کشور در منطقه در توافق است. با اين وجود، ايران با توجه به اين مسائل امنيتي جداگانه اين امر را رد مي‌کند.
ضمانت‌هاي بين‌المللي: هر دو طرف به تعهدات بلندمدت يکديگر اعتماد ندارند. ايران به دنبال تضمين‌هاي کنگره آمريکا (براي جلوگيري از خروج مجدد ايالات متحده از برجام) است. با اين وجود، ديپلمات‌هاي آمريکايي به دليل قطب‌بندي‌هاي سياسي داخلي در آمريکا تحقق آن خواسته را دشوار مي‌دانند.
چهار سناريوي محتمل در مورد روابط ايران و آمريکا
بنابراين، با توجه به شرايط و موانع موجود مي‌توان چهار سناريوي احتمالي را براي ماه‌هاي آينده پيش بيني کرد:
سناريو اول؛ بن‌بست طولاني (تشديد وضعيت حساب‌شده): ارزيابي‌هاي منابع ديپلماتيک و اطلاعاتي نشان مي‌دهند که توافق در کوتاه‌مدت بعيد به نظر مي‌رسد. تحريم‌هاي اعمال شده تحت مکانيسم ماشه سخت گيرانه‌تر خواهند شد، اما ايران کاملا تسليم نخواهد شد. آن کشور به غني‌سازي پايين‌تر از سطح مورد نياز براي ساخت سلاح هسته‌اي ادامه خواهد داد و از برنامه هسته‌اي خود به عنوان اهرم فشاري بر غرب استفاده خواهد کرد، در حالي که از طريق نزديکي بيش‌تر با روسيه و چين به دنبال کسب معافيت و گريز از تحريم‌ها خواهد بود. اين رويارويي به دليل درگيري‌هاي منطقه‌اي سطح پايين و حملات دوره‌اي ايالات متحده و اسرائيل يا تلاش‌هاي خرابکارانه ادامه خواهد يافت.
سناريو دوم؛ تشديد چشمگير تنش به سمت درگيري: سازمان‌هاي اطلاعاتي اسرائيل و ايالات متحده کماکان ترديد دارند که غني‌سازي اورانيوم ايران واقعا براي اهداف غيرنظامي باشد. اگر ايران به طور علني از محدوديت‌هاي غني سازي اورانيوم براي مصارف نظامي (بيش از 90 درصد) فراتر رود، يا اگر دور ديگري از حملات نظامي منجر به نشت مواد هسته‌اي يا تلفات شود، ممکن است يک جنگ منطقه‌اي آغاز شود. زرادخانه موشکي و تسليحاتي ايران مي‌تواند در اقدامي تلافي‌جويانه راه‌اندازي شود و نيرو‌هاي آمريکايي و متحدان آن کشور در منطقه را تهديد کند.
سناريوي سوم؛ يک "توافق کوچک و جزئي: اگر يک يا هر دو طرف نياز به خنثي کردن تهديد فوري داشته باشند، هنوز هم مي‌توان به يک توافق جزئي دست يافت. ايران مي‌تواند در ازاي لغو موقت يا محدود تحريم‌ها، حمايت بشردوستانه يا تضمين‌هاي امنيتي، پيشنهاد کاهش يا صادرات تقريبا 60 درصد از مواد غني‌شده خود را بدهد. اين پيشنهاد مطمئنا يک راه حل موقت خواهد بود: خريد زمان بدون پايان دادن اساسي به بن‌بست. در اين سناريو نظارت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ممکن است در ازاي توقف غني‌سازي اورانيوم در سطوح فعلي از سر گرفته شود.
سناريوي چهارم؛ يک توافق جامع و دائمي (احتمال کم): يک توافق جامع نياز به يک پيشرفت سياسي بي‌سابقه دارد تا ايران محدوديت‌هاي سخت گيرانه را با دريافت تضمين‌هايي در مورد توسعه اقتصادي خود، حمايت کنگره ايالات متحده و رفع تحريم‌ها بپذيرد. با توجه به فضاي منطقه‌اي و سابقه خيانت از سوي آمريکا، بعيد به نظر مي‌رسد که اين اتفاق در سال آينده رخ دهد، اما اگر تحولات منطقه‌اي يا داخلي محاسبات را تغيير دهند، نمي‌توان تحقق اين سناريو را رد کرد.
تاکتيک‌هاي فشار تدريجي، همراه با تعامل تاکتيکي گزينشي
به گزارش آراز آذربايجان به نقل از اقتصاد24، در نهايت، نه واشنگتن و نه تهران نمي‌توانند هزينه کامل تسليم کامل يا درگيري آشکار را بپردازند. بنابراين، هر دو کشور احتمالا به تاکتيک‌هاي فشار تدريجي، همراه با تعامل تاکتيکي گزينشي متوسل خواهند شد. چشم‌انداز يک توافق هسته‌اي جديد و پايدار بين ايالات متحده و ايران در کوتاه‌مدت به استثناي يک شوک خارجي يا پيشرفت ميانجي گري کشور‌هاي ثالث کماکان ضعيف به نظر مي‌رسد. با اين وجود، خطر تشديد تنش از هر زمان ديگري از زمان امضاي اوليه برجام بيش‌تر است و اين موضوع را به يک نگراني جهاني تبديل مي‌کند.