رهیافتی به پیوند هنرو زیرساخت های اجتماعی سیاسی

رهیافتی به پیوند هنرو زیرساخت های اجتماعی سیاسی

علی رزم آرای
گروه فرهنگی:اشاره، نویسنده این نوشتار در گذشته حول محور موضوع هنر و ادبیات از دیدگاه جامعه¬شناختی و فرهنگی مطالب گوناگونی به قلم سپرده است.جامعه¬شناسی ادبیات، جامعه¬شناسی هنر، اقتصاد هنر و جامعه شناسی آن، جایگاه فرهنگی هنر و ادبیات، ادبیات و ادبیات داستانی رکن رکین فرهنگ¬سازی تاریخی معاصر و…از جمله دیدگاه¬های است که در مطالب گفته آمده در بالا بدان اشارتی شده و از پی هر کدام مناسبت درونی و بیرونی هنر و ادبیات و ساختارهای مرتبط ازمؤلف تا مخاطب، از متن تا اثر، از انتشار تا تأثیر و نیز از سازکارهای اجرایی و ارائه آن، مورد پرسش، تبین و بازتعریف قرار گرفته¬اند. بی تردید هنر و ادبیات در حوزه ساخت¬شناسی خود در هر مرحله از خلق و خلاقیت خود، در خلاء ساخته و پرداخته نمی¬شود و نیز لاجرم به خلاء و در خلاء هم ارائه نمی¬شود! بستر اصلی شکل و خلق آثار هنری و ادبی مناسبات کثیرالابعاد انسانی از اعماق پیشا¬تاریخ تا خود تاریخ، و از تاریخ تا دوران معاصر و روزگار ما است.مناسبتی که با همه تعارض¬ها، تناقض¬ها، تنوعات، تشبهات، مغایرت¬ها و مجاروات¬ها در تغییر، تبدیل، نفی و گفتمان ابدی با خود، گذشته، حال و آینده خود است. حاصل این همه در حوزه ادبیات وهنر، خلاقیت و خلق آثار ادبی و هنری است. آثاری که همه معرف¬اند و هم ضد معروف، هم مسلط¬اند و ضد سلطه، هم تاریخ هم ضد تاریخ و …. در چنین احوالی همه مناسبات انسانی از خصوصی¬ترین تا عمومی¬ترین آن در ساخت و ساختار آثار ادبی و هنری دخیل هستند. این دخالت در اشکال مختلف و خواه یا ناخواه است و یا خودآگاه یا ناخودآگاه است! برای بررسی چگونگی این دخالت و نیز خروجی و در اصطلاح بازتولید آن در آثار هنری باید به پژوهشی دست برد تا امروزه آن را جامعه¬شناسی هنر و ادبیات می¬شناسند. زیبایی¬شناسی و لذت¬شناسی، متن¬شناسی و زبان-شناسی و نیز حتی نشانه¬شناسی و روان¬شناسی از حوزه مرتبط و درگیر با جامعه شناسی هنر و ادبیات بوده که البته صورتی بینا رشته¬ای داشته و استقلال هر کدام از این حوزه اولین گام در ایجاد چنین پیوندی است!نگاهی بیرونی به موضوعیت و فرایند مطالعاتی جامعه شناسی هنر و ادبیات در هر حالتی چنین شکل به دست می¬دهد:»کارکرد اجتماعی هنر و ادبیات و رابطه ی میان جامعه و هنر و قوانین حاکم بر آن ها را بررسی می کند.” بر اساس این تعریف می توانیم مساله های اصلی جامعه شناسی هنر و ادبیات را توضیح دهیم. برخی سوال هایی که از بدو تولد جامعه شناسی هنر همواره فراروی دانشمندان و پژوهشگران این رشته ی جدید علمی وجود داشته که معرف موضوع این رشته ی علمی است چنین است:چگونه هنرو ادبیات بر ارزشها – هنجارها – اعتقادات – ساخت های طبقاتی – تصمیم گیریهای سیاسی – آموزش و پرورش – شیوه های زندگی و به طور کلی شیوه های نگرش بر جهان موثر واقع می شود ؟ و به همین ترتیب چگونه تمام عوامل مذکور و جامعه بر تکوین – رشد و توسعه ی هنر اثر دارد ؟ آثار هنری یا محصولات هنری تا چه حد به وسیله ی جامعه شکل می گیرد تولید میشود و اشاعه می یابد و بر عکس چگونه آثار هنری بر شکل گیری – توسعه و تحول جوامع اثر می گذارد؟ رابطه ی بین واقعیت و زیبایی در تکوین آثار هنری چگونه است؟ و… یکی از راههای شناخت قلمرو جامعه شناسی هنر نشان دادن زمینه ها و مسائلی است که صاحبنظران و محققان این شاخه ی علمی تا کنون به آن توجه کرده اند. در زیر به برخی از این مسائل اشاره می کنیم : ساخت اجتماعی و خلاقیت هنری-همسانی ایدئولوژی و هنر- طبقه¬ی اجتماعی هنرمند، آگاهی جمعی در هنر-هنر به منزله¬ی تولید اجتماعی- هنر به مثابه ی ارتباط اجتماعی- تکنیک و صنعت و تاثیر آنها بر هنر- سازمان های هنری و اشاعه ی هنر- اشتغال هنری و پرورش هنرمندان – هنر و بورژوازی- عوامل اقتصادی و پیوند آنها با هنر – استقلال زیبایی شناختی و سیاست فرهنگی- مداخله¬ی سیاسی در حوزه ی هنر – ابعاد زیبایی شناختی هنر و ابعاد زیبایی شناختی واقعیت- التزام و تعهد اجتماعی هنر- فلسفه ی اجتماعی هنر- تاریخ اجتماعی هنر( جامعه شناسی هنر و ادبیات- دکتر نعمت ا… فاضلی)از دیگر سو نگاه درونی و شناخت شناسی درون سازه¬ای و درون ساختاری به موضوعیت و فرایند جامعه¬شناسی هنر و ادبیات نیز چنین تصویری به ما ارائه می¬دهد: «در زندگی همه ما اتفاقات زیادی رخ داده است که آنها را فراموش کرده‌ایم اما هنرمند به شکلی زیبا این حوادث را جاودانه کرده و آن را با تغییراتی که در ذهن خود می¬دهد جاودانه می¬کند. تفاوت یک هنرمند با یک انسان عادی شاید در همین باشد. هنرمند از حادثه الگو می¬گیرد، آن را با عواطف بسیار رقیق و احساسات و مکنونات قلبی خود پرورش می¬دهد و داستانی از آن می¬سازد که وقتی آن را می¬خوانیم ( یا می¬بینیم) از درک و دریافت احساس و تجربه‌ی یک زندگی تازه و آشنایی با شخصیتی منحصر به فرد لذت می¬بریم و به یاد نمی¬آوریم که ما هم با آن فرد برخورد کوچکی داشتیم….. هنر و ادبیات عواطف را بر می¬انگیزند و در بسیاری موارد برای مثال در یک اثر ادبی ما خود را به جای قهرمان ماجرا احساس کرده با او هم دردی یا هم ذات¬پنداری می¬کنیم و در ساعاتی از کتاب به جای او و نسبت به اثر زندگی می¬کنیم. درد و رنج او در فرم اثر ما را ناراحت می¬کند و ما نمی¬توانیم از ابراز احساسات خودداری کنیم. اینجاست که هنر می‌تواند بر شیوه‌های زندگی اجتماعی، اعتقادات مذهبی، باورهای اخلاقی، عادات و آداب و رسوم سنن، سیاست‌های حاکم بر جامعه و در کل فرهنگ معنوی جامعه اثرگذار باشد و تأثیر هنر بر اخلاق و در مراتب بالاتر جامعه و سیاست و حتی اقتصاد و … پدیدار می¬شود. به این ترتیب هنر و ادبیات اثر بسزایی بر ارتقای سطح کیفی و در رشد فکری فرهنگی اجتماعی و حتی اقتصادی جامعه خواهد گذاشت.هنر و ادبیات تعیین‌کننده‌ی تحولات جوامع هستند و به آن‌ها شکل می‌دهند و متقابلاً سیاست‌های دولت‌ها و مدیریت حاکم بر جامعه می‌تواند هنر را تحت‌تأثیر فراوانی قرا ردهد…..باتوجه به اینکه هنر نیاز فطری بشر است و جزء لاینفک زندگی بشر است باید به شکلی ارائه شود که کارساز، راهگشا و روحیه دهنده باشد و برای رفع نیاز جسمی و روحی انسان‌ها ایجاد نقش کند. نه برای ایجاد مشکل، فساد، گمراهی، تباهی، سد کننده، آزار دهنده و انرژی منفی دهد و به لحاظ فرهنگی و اجتماعی نقش آن در ترویج افکار، ر فتار، ارزش‌ها و باورها در بین جامعه بسیار موثر است.» (تاثیر هنر در تغییرات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی چیست؟- لیلا صادقی، طاهره تنهایی)از پس طرح موارد فوق می¬توان چنین نتیجه گیری کرد که جامعه شناسی ادبیات و هنر، پیوند اجزایی مناسبات انسانی را در اشکال مختلف و در شاکله آثار هنری و ادبی مختلف مورد مطالعه قرار داده و ازاین پیوند ساده به گفتمانی چند بعدی و کثیرالابعاد می¬رسد که چگونگی تأثیر و تأثرات ادبیات و هنر بر این مناسبات ( انسانی) را در زمان¬ها و مکان¬های مختلف بازتولید، نقد، نفی و مودر پرسش قرار دهد! ! مطالعه موردی برخی آثار تولید شده در حوزه هنر و ادبیات کلانشهر در زبان های ترکی و فارسی و در فضاهای مختلف هنری و ادبی می توان به شکل عملی فرایند مطالعاتی و پژوهشی جامعه¬شناسی ادبیات را به عینه نشان دهد!!مطالعه موردی برخی آثار تولید شده در حوزه هنر و ادبیات کلانشهر در زبان های ترکی و فارسی و در فضاهای مختلف هنری و ادبی می توان به شکل عملی فرایند مطالعاتی و پژوهشی جامعه¬شناسی ادبیات را به عینه نشان دهد!

نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۵ مرداد ۱۳۹۴ ساعت ۵:۳۵ ق.ظ

دیدگاه


نُه − 6 =