خالچالاریمیزدا معنا گؤزللیکلری ساوالان فرجوو
آیدا بیات
بیرینجیسی، دؤورون قادین اوبرازلارینا ساده‌لیک، آرخایک‌لیک ایکینجیسینه ایسه حیاتی‌لیک امک‌سئورلیک کیمی گونوموزله سسله‌شن احوال-روحییه خاصدیر. هر ایکی قروپا داخیل اولان قادین اوبرازلی ناخیشلار خالچا و خالچا معمولاتلاریندا اساسن دولدوروجو ائلئمئنت کیمی عکس اولونوب. اون دوققوزنجو عصرده توخونان، شیروان مکتبینه مخصوص ” قابیستان ” کومپوزیسییالی خالچا معمولاتی اوزرینده حاشییه زولاغیندا ایستیفاده ائدیلن یئگانه اساس بزک ائلئمئنتی اولان قادین فیقورو دیقتی جلب ائدیر. بو معمولات اوزرینده کونتورلارین کؤمگی ایله احاطه‌له‌نن، استیلیزه ائدیلن قادین اوبرازی ائلئمئنتی دینامیک شکیلده تکرارلانیب و موختلیف یومشاق چالارلی رنگلردن ایستیفاده ائدیله‌رک دوزولوب. قازاخ مکتبی‌نین ” شیخلی ” خالچاسی اوزرینده ده عئینی بدیعی عنعنه‌نین ایزلرینه راست گلینیر. خالچادا ” گؤل ” اون باش و اتک حیصه‌سینده، بالا حاشییه زولاغی بویو سیرا ایله دوزولن قادین سیلوئتی شکلینده تصویر ائدیلن موتیولر اَیری خط‌‌‌‌‌لرله توخونوب. اگر نظره آلینسا کی، هله چوخ قدیم زامانلاردان شرطی اولاراق خالچانین آرا ساحه‌‌سی اولولار طرفیندن ساکرال دونیا موقدس مکان کیمی قبول ائدیلیب، اوندا حاشییه زولاغی اونو قورویان سرحد وظیفه‌‌سینی ایجرا ائدیب. قوبانین ” سوماخ ” خووسوز خالچالاریندا قادین سیلوئتی فورمالی ناخیشدان داها چوخ ایستیفاده ائدیلیب. خالچانین آرا ساحه‌سینی بزه‌ین گؤل ائلئمئنتی نین باش و اتک حیصه‌لرینده پارالئل توخونان موتیو دؤرد بارماقلیقدیر. قوبانین اون دوققوزنجو عصرده توخونان دیگر خوولو خالچاسی اوزرینده ده ساغ طرفده اوچ‌بارماقلی قادین و سول طرفده ایسه جیزگیلرین کؤمگیله توخونموش کیشی فیقورلاری نین اولدوغونو گؤروروک. بعضاً عئینی کومپوزیسییادا تقدیم ائدیلن قادین و کیشی فیقورلاری خالچانین بدیعی ترتیباتی نین کؤمکچی ائلئمئنتلری شکلینده اولسالار دا، بو موتیولر اؤز ساکرال‌لیغی ایله دیقتدن یایینمیر. قادین و کیشی تصویرلری اؤز نؤوبه سینده قورویوجو قوووه و یا نسیل آرتیمینا ایشاره آنلامیندادیر. بئله کی، هله قدیم زامانلاردان آنا تورپاق، کیشی اوبرازی ایسه قوووت رمزی اولاراق گؤیون تیمثالیندا موقدس ساییلیب. قادین اوبرازلاری نین رئالیست تصویرلری ایله یاناشی، بو آنلامین روحونو معنوی دیرینی اؤزونده یاشادان – یعنی آرتیم برکت، حیمایه‌دار ماهیتی کسب ائدن موتیولرین خالچالارا ترانسفورماسییا ائدیلن دیگر شرطی اوبرازلارینی دا قئید ائتمک لازیم گلیر. قادین اوبرازی سیماسیندا اولان رمزلر ایچریسینده رومب – آرتیم، محصولدارلیق، هومای (اومای) آدلی قورویوجو میستیک قوش بو قبیلدن موحافیظه‌کار معنا داشیییر. قدیم تورکلرین میستیک تصوورلرینه گؤره گؤی تانری ” کان ” ، یعنی ” خان ” ایلاهه اومای ایسه ” کاتین ” ، یعنی ” کرالیچا ” کیمی تصوور ائدیلیب سککیزینجی عصره عایید تورک رومی یازیدا آدی چکیلن اومای، اون بیر-اون بئشینجی عصرلرین آذربایجان کلاسیک ادبیاتی نین نوماینده‌لری طرفیندن اومای ایلاهه‌سی نین قوش شکیللی اولدوغو تصوور ائدیلیب. آذربایجان اراضیسینده اومای ایلاهه‌سی ایله باغلی سیتاییش یئری قوبادلی رایونونون قاراجاللی کندینده کی ” اومای کاهاسی ” اولوب. یقین کی، آذربایجانین موختلیف بؤلگه‌لرینده ائرکن اورتا عصرلره عایید کیچیک مئتال قوش فیقورلاری دا بو ایلاهه ایله باغلی اولوب. بو گون تورک مدنیتینده ایلاهه پرستلیکله باغلی چئشیدلی ایزلر قالیب. اونلاری هومای، آل آنا، فاطما ننه کیمی ایلاهه‌لرده گؤرمک اولور… سوندا اونو دا دئیک کی تاریخین بوتون مرحله‌لرینده باش وئرن حادیثه‌لر خالچا صنعتینده اؤز عکسینی تاپیب. امک یارادیجیلیق بایرام و دیگر احوال-روحییه‌لی قادین تصویرلری آذربایجان خالچالارینی زنگینلشدیرن موتیولردیر. ” اوگاه ” قوبا خالچاسی نین حاشییه زولاغینا یاخین مکاندا توخونان کیچیک سوژئتده یون دارایان قادین تصویر ائدیلیب. امکله باغلی بو سوژئته چوخ‌سایلی نومونه‌لر علاوه ائتمک اولار. ” لئیلی و مجنون ” عؤمر خیام سئوگیلیسی ایله ” ، ” شئیخ صنان ” خوسروو و شیرین ” و س. سوژئتلی کلاسیک خالچالاردا توخونان قادین اوبرازلاری ایسه اؤز زمانه سی نین آکتوال مؤوضوسو کیمی داها موعاصیر روحدا یارانمیشدیر.
نوشته شده توسط admin در یکشنبه, ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۳ ساعت ۴:۰۱ ق.ظ
