آيا درياچه اروميه قبلا هم خشک شده بود

خشکي درياچه اروميه، يکي از مهم‌ترين بحران‌هاي زيست‌محيطي ايران در دهه‌هاي اخير، ممکن است پرسشي بنيادين را پيش روي ما قرار مي‌دهد: آيا اين درياچه پيش‌تر نيز چنين خشکي‌هايي را تجربه کرده است؟
دکتر مهدي زارع، استاد پژوهشکده بين‌المللي زلزله‌شناسي، با تکيه بر داده‌هاي زمين‌شناسي در پاسخ به اين پرسش مي‌گويد: »سوابق ديرينه‌شناسي بلندمدت نشان مي‌دهد که اگرچه درياچه اروميه به طور طبيعي مستعد نوسانات است، اما خشک شدن سريع فعلي يک پديده جديد است که براي اولين بار به دليل اقدامات انساني ‌رخ داده است.«
بنا به گفته زارع، تجزيه و تحليل هسته رسوبي درياچه در پژوهش‌هاي اخير نشان داده که سابقه‌اي از تعادل آب درياچه اروميه در طول چند هزاره گذشته وجود دارد که امکان مي‌دهد که تهديدات اقليمي طبيعي را از تغييرات فعلي و ناشي از فعاليت‌هاي انساني تفکيک کنيم.
او در ادامه به ساير خشکي‌هاي رخ‌داده اشاره مي‌کند: »دوره‌هاي کاهش قابل توجه سطح آب درياچه ناشي از تغييرات اقليمي، مربوط به ناهنجاري‌هاي اقليمي منطقه‌اي يا جهاني نيز هست که منجر به کاهش بارندگي و يا افزايش تبخير در حوضه درياچه اروميه شده است.
شواهد موجود در رسوبات درياچه اروميه خشکي مهمي تقريباً 4200 سال قبل همرمان با رويداد خشکي منطقه‌اي با يک افت قابل توجه سطح آب را نشان مي‌دهد. خشکي شديد ديگري با افت سطح آب تقريباً در 3100 تا 200 سال قبل رخ داده و با عصر برنز-عصر آهن همزمان است با خشکي و کاهش کل منطقه مربوط بوده که به حوضه درياچه اروميه نيز گسترش يافته است.
خشکي شديد آخر تقريباً 1100 تا 800 سال قبل با ناهنجاري اقليمي قرون وسطي همزمان است که اين دوره با افزايش انواع گرده‌هاي زيستگاه شور و در نتيجه گسترش دشت‌هاي گلي شور ‌نشان از پسروي درياچه اروميه دارد.«
او اضافه مي‌کند: »حدود 20 سال قبل نيز در اوايل قرن نوزدهم خشکسالي شديدي ثبت شده که به حدي شديد بوده که طبق گزارش‌ها، مردم مي‌توانستند در برخي از بخش‌هايي از درياچه پياده‌روي کنند.«
دوره‌هايي از افزايش رطوبت مؤثر نيز همراه با بارش بيشتر نسبت به تبخير وجود داشته که منجر به افزايش سطح درياچه شده است. استاد پژوهشکده بين‌المللي زلزله در اين راستا عنوان مي‌کند: »حدود 1500 تا حدود 550 سال قبل در گرده‌هاي درختي به ويژه بلوط و کاهش نشانگرهاي پوشش گياهي استپي نشان مي‌دهد که آب و هواي مرطوبي به گسترش پوشش جنگلي در ارتفاعات کمک کرده است. حدود 1900 تا حدود 2000 سال قبل نوعي هاگ گياه آبزي نشان‌دهنده افزايش کوتاه مدت سطح درياچه در اين بازه زماني نشان‌دهنده افزايش آب‌هاي کم ژرفا و شور است.«
زارع اضافه مي‌کند: »از سوي ديگر داده‌هاي ديرينه اقليم به‌ويژه فقدان لايه‌هاي ضخيم تبخيري در رسوبات هولوسن، نشان مي‌دهد که درياچه اروميه هرگز در طول نوسانات طبيعي اقليمي در حدود 11700 سال گذشته به‌طور کامل خشک نشده است. بنابراين بر اساس داده ها و مطالعات تاکنون موجود، درياچه تاب‌آوري قابل‌توجهي در برابر خشکسالي‌هاي شديد گذشته نشان داده است.«
او در پايان تصريح مي‌کند: »کاهش فعلي سطح آب درياچه را نمي‌توان صرفاً به خشکسالي طبيعي نسبت داد. اين درياچه از نظر تاريخي دوره‌هاي خشک‌تري نسبت به دوره‌هاي اخير را پشت سر گذاشته است، که نشان مي‌دهد که خشک شدن اخير نتيجه مداخله انساني و غير اقليمي است. به گزارش آراز آذربايجان به نقل از خبرآنلاين، از حدود سال 1380 اين درياچه بين 4 تا7 متر کاهش يافته و بيشتر حجم و مساحت خود را تنها در دو تا سه دهه از دست داده است، که بر اساس اطلاعات تاکنون موجود در تاريخ طبيعي آن طي هولوسن – از 11700 سال قبل تا دوران مدرن - بي‌سابقه بوده است.«
Arazazarbaijan.ejtemai@gmail.com